Konferencja Episkopatu Polski
Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów
Dostosowany do zwyczajów diecezji polskich
(19.06.2010)

Część VII

Ważniejsze dni w życiu biskupa

Rozdział I

Wybór biskupa

1145. Kiedy Kościół lokalny otrzyma urzędowe powiadomienie o kanonicznej nominacji biskupa, administrator diecezji winien zaprosić wspólnotę do kościoła katedralnego na obrzęd dziękczynny oraz na modlitwę za elekta.

1146. Sam elekt winien niezwłocznie:

a) gdyby w czasie ogłoszenia wyboru przebywał w Rzymie, udać się do papieża; jeśli zaś poza Rzymem, wysłać do niego list z wyrazami jedności i szacunku oraz powierzyć swój Kościół jego modlitwie;

b) złożyć wyznanie wiary oraz przysięgę wierności względem Stolicy Apostolskiej; jeśli przebywa w Rzymie winien to uczynić wobec wyznaczonego kardynała, jeśli poza Rzymem – wobec delegata Stolicy Apostolskiej825.

c) udać się do metropolity lub do najstarszego z biskupów danej prowincji, aby go powiadomić o sytuacji swojej diecezji, i jeśli trzeba, ustalić z nim dzień swoich święceń biskupich;

d) zrezygnować z dotychczas wykonywanych obowiązków, aby przez modlitwę i rozmyślanie przygotować się do nowej posługi;

e) poprosić papieża o paliusz, jeśli mu przysługuje826.

1147. W czasie określonym przez prawo elekt winien przyjąć święcenia biskupie i dokonać kanonicznego objęcia swej diecezji zgodnie z tym, co jest powiedziane niżej, w numerach 1149 – 1156.

1148. W myśl przepisów liturgicznych elekt będzie mógł używać szat i odznak biskupich dopiero od dnia przyjęcia święceń.

Rozdział II

Święcenia biskupa

1149. Jeżeli nie ma prawnie uzasadnionej przeszkody, przed upływem trzech miesięcy od otrzymania listu apostolskiego i przed objęciem powierzonego mu urzędu elekt winien przyjąć święcenia biskupie827.

1150. Święcenia biskupa odbywają się w czasie Mszy Świętej, zgodnie z obrzędem i przypisami podanymi w Pontyfikale rzymskim, jak to jest opisane wyżej, w numerach 500 – 534828.

1151. Wypada, by święcenia biskupa odbyły się w jego kościele katedralnym. W tym przypadku obejmuje on posługę w diecezji przez sam obrzęd święceń, podczas którego odczytuje się nominację Stolicy Apostolskiej i wyświęcony zasiada na swojej katedrze, jak to jest opisane wyżej, w numerach 510 i 526829.

1152. Zgodnie ze starożytną tradycją, celem ukazania biskupiego kolegium, nowemu biskupowi winno udzielać święceń nie mniej niż trzech koncelebrujących biskupów, chyba że Stolica Apostolska udzieliłaby dyspensy od tej zasady. Jest bardzo wskazane, aby w udzielaniu święceń brali udział wszyscy obecni biskupi830.

1153. Głównym szafarzem święceń biskupa diecezji należącej do danej prowincji z zasady winien być metropolita, a miejscowy biskup – głównym szafarzem święceń biskupa pomocniczego, chyba że papież w bulli nominacyjnej postanowi inaczej.

Rozdział III

Objęcie diecezji

1154. Jeżeli nie ma prawnie uzasadnionej przeszkody, kapłan powołany na urząd biskupa diecezjalnego winien dokonać aktu kanonicznego objęcia swej diecezji: jeśli jeszcze nie ma święceń biskupich – w ciągu czterech miesięcy od otrzymania listu apostolskiego; jeżeli zaś jest już wyświęcony – w ciągu dwóch miesięcy831.

1155. Jeżeli biskup otrzymuje święcenia w swoim kościele katedralnym, dokonuje objęcia diecezji podczas obrzędu święceń, w czasie którego pokazuje się i czyta zgromadzonym list apostolski, a wyświęcony zasiada na swojej katedrze, jako to zostało powiedziane wyżej, w numerach 510 i 526832.

1156. Jeżeli biskup został przeniesiony z innego Kościoła lub też nie otrzymał święceń w swoim kościele katedralnym, obejmuje diecezję w terminie ustalonym przez prawo i zgodnie z obrzędem przyjęcia opisanym niżej, w numerach 1157 – 1160.

W tych przypadkach biskup ze słusznej przyczyny może dokonać objęcia diecezji także przez zastępcę (per procuratorem). Wypada jednak, aby uczynił to osobiście833.

Rozdział IV

Przyjęcie biskupa w jego kościele katedralnym

1157. Jeżeli biskup został przeniesiony z innego Kościoła lub też nie otrzymał święceń w swoim kościele katedralnym, po przybyciu do swego Kościoła winien zaprosić miejscową wspólnotę i dokonać objęcia diecezji poprzez sprawowanie Mszy Świętej z udziałem ludu.

1158. W drzwiach kościoła katedralnego przyjmuje biskupa pierwszy rangą członek kapituły. Jeśli nie ma kapituły, dokonuje tego ubrany w kapę rektor tegoż kościoła. Podaje biskupowi do ucałowania krucyfiks a potem kropidło zanurzone w pobłogosławionej wodzie, którym biskup się żegna i kropi obecnych. Następnie biskup udaje się do kaplicy Najświętszego Sakramentu na krótką adorację, po czym przechodzi do zakrystii, gdzie on, prezbiterzy koncelebransi, diakoni i inni posługujący ubierają szaty liturgiczne wymagane przy sprawowaniu Mszy Świętej.

1159. Podczas śpiewu na wejście odbywa się – jak zwykle – procesja z zakrystii do prezbiterium. Po przyjściu do ołtarza biskup oddaje należny ukłon, całuje i okadza ołtarz. Następnie stojąc przy katedrze wykonuje znak krzyża i pozdrawia wiernych. Po odpowiedzi wszystkich siada i otrzymuje mitrę. Jeden z diakonów lub koncelebrujących prezbiterów pokazuje list apostolski kolegium konsultorów, w obecności kanclerza kurii, który potem ma sporządzić protokół wydarzenia. Następuje odczytanie z ambony listu, którego wszyscy słuchają w postawie siedzącej i na koniec mówią: Bogu niech będą dzięki. W diecezjach nowo utworzonych list apostolski zostaje odczytany w kościele katedralnym w obecności wiernych i duchowieństwa, protokół zaś sporządza najstarszy z obecnych prezbiterów.

Jeżeli biskup ma prawo używania paliusza, zostaje mu on nałożony w sposób opisany niżej, w numerach 1165 – 1171.

Teraz, zgodnie ze zwyczajem, pierwszy rangą członek kapituły albo – jeśli kapituły nie ma – rektor kościoła, wygłasza powitanie biskupa.

Następnie, według miejscowych zwyczajów: kapituła, przynajmniej część duchowieństwa, przedstawiciele wiernych i według uznania obecni reprezentanci władzy cywilnej, podchodzą do biskupa oraz składają mu wyrazy oddania i szacunku.

Opuszcza się akt pokuty i zależnie od uznania Panie, zmiłuj się nad nami. Po zdjęciu mitry biskup wstaje. Zgodnie z przepisami śpiewa się hymn Chwała na wysokości.

1160. Po Ewangelii biskup po raz pierwszy zwraca się w homilii do swoich wiernych.

Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle.

1161. Jeżeli sam metropolita wprowadza biskupa do jego kościoła katedralnego, to u drzwi przedstawia go pierwszemu rangą członkowi kapituły, a następnie przewodniczy procesji na wejście. Przy katedrze pozdrawia wiernych i prosi o odczytanie listu apostolskiego. Po jego ogłoszeniu i po aklamacji ludu metropolita zaprasza biskupa, aby zasiadł na katedrze. Po chwili biskup wstaje i zgodnie z przepisami śpiewa się hymn Chwała na wysokości.

1162. Jeżeli zaś ze słusznego powodu biskup objął diecezję przez zastępcę (per procuratorem), obrzęd przyjęcia odbywa się zgodnie z powyższym opisem; opuszcza się natomiast okazanie i lekturę listu apostolskiego.

1163. Od dnia kanonicznego objęcia diecezji przez biskupa wszyscy prezbiterzy sprawujący na jej terenie Mszę Świętą, także w kościołach i kaplicach przynależnych do wspólnot wyjętych, wymieniają imię biskupa w Modlitwie eucharystycznej.

1164. Jeżeli jakiś biskup pomocniczy lub koadiutor otrzymali święcenia nie w kościele katedralnym danej diecezji ale gdzie indziej, wypada by miejscowy biskup przedstawił ich ludowi podczas sprawowania liturgii.

Rozdział V

Nałożenie paliusza

1165. Jeżeli to możliwe, paliusz nakłada się podczas święceń biskupich, tuż po przekazaniu biskupiego pierścienia, a przed nałożeniem mitry. Główny szafarz święceń nakłada paliusz mówiąc: Przyjmij paliusz, jak to jest przewidziane w obrzędzie święceń834.

Jeśli obrzęd ten nie może się odbyć w czasie święceń, można go połączyć z przyjęciem biskupa w jego kościele katedralnym lub w innym odpowiednim kościele na terenie diecezji. Podczas sprawowania Eucharystii nałożenia paliusza w sposób niżej opisany dokonuje biskup upoważniony do tego przez Stolicę Apostolską.

1166. Sprawuje się Mszę wspólnotową. Podczas procesji na wejście jeden z diakonów niesie paliusz, który po przyjściu do prezbiterium składa na ołtarzu.

1167. W odpowiednim miejscu prezbiterium należy przygotować stosowne krzesło dla biskupa, któremu Stolica Apostolska powierzyła funkcję przekazania paliusza.

Biskup ten przewodniczy celebracji aż do momentu nałożenia paliusza.

1168. Po śpiewie na wejście biskup, któremu została powierzona funkcja nałożenia paliusza, pozdrawia wiernych jak zwykle i krótko wyjaśnia sens obrzędu. Jeśli nałożenie paliusza łączy się z przyjęciem biskupa w jego kościele katedralnym, diakon wstępuje na ambonę i odczytuje nominację Stolicy Apostolskiej. Po jej wysłuchaniu wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.

1169. Po odczytaniu nominacji Stolicy Apostolskiej – albo w przypadku, gdy przekazanie paliusza nie łączy się z przyjęciem biskupa w jego kościele katedralnym, po pozdrowieniu i zachęcie – przewodniczący celebracji siada i otrzymuje mitrę. Elekt podchodzi do biskupa upoważnionego do przekazania paliusza, klęka przed nim oraz składa wyznanie wiary i przysięgę w formie przekazanej listem apostolskim.

1170. Z kolei biskup bierze od diakona paliusz i nakładając go na ramiona elekta, wypowiada następującą formułę:

Na chwałę Boga wszechmogącego, na cześć Najświętszej Maryi Panny oraz świętych Apostołów Piotra i Pawła, w imieniu Biskupa Rzymskiego, papieża N. i Świętego Kościoła rzymskiego, ku ozdobie powierzonej ci biskupiej stolicy N., na znak władzy metropolitalnej, nakładamy tobie paliusz wzięty z konfesji świętego Piotra, abyś go nosił w granicach swojej prowincji kościelnej. Niech ten paliusz będzie dla Ciebie symbolem jedności i oznaką komunii ze Stolicą Apostolską. Niech będzie więzią miłości i zachętą do męstwa, abyś w dniu przyjścia i objawienia się wielkiego Boga i Najwyższego Pasterza Jezusa Chrystusa, razem z powierzoną ci owczarnią został przyobleczony szatą nieśmiertelności i chwały. W imię Ojca, i Syna, i Ducha Świętego.

Wszyscy: Amen.

1171. Opuszcza się akt pokuty i zależnie od uznania Panie, zmiłuj się nad nami. Arcybiskup, który otrzymał paliusz, jeśli trzeba, intonuje hymn Chwała na wysokości.

Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle.

Rozdział VI

Przeniesienie biskupa na inną stolicę albo jego rezygnacja

1172. Wypada, aby biskup, który został przeniesiony na inną stolicę albo którego dymisję papież przyjął, zaprosił wiernych na Mszę Świętą, by się z nimi pożegnać i złożyć Bogu wspólne dziękczynienie za łaski otrzymane w czasie biskupiej posługi.

Rozdział VII

Śmierć i pogrzeb biskupa

1173. Kiedy zaczną biskupa opuszczać siły i rozchoruje się, ku zbudowaniu swoich wiernych winien przystąpić do sakramentu pokuty i Eucharystii, a jeśli choroba jest ciężka – przyjąć namaszczenie chorych.

1174. Gdy zbliżać się będzie jego śmierć i zostanie o tym powiadomiony, winien biskup poprosić o udzielenie mu świętego Wiatyku, który przyjmie zgodnie z obrzędem opisanym w Rytuale rzymskim835.

1175. Prezbiterium, a zwłaszcza kolegium konsultorów lub kapituła katedralna, winny wezwać wszystkich wiernych diecezji do modlitwy za biskupa oraz zapewnić mu duchową opiekę w czasie agonii, zanosząc przy jego łożu modlitwy za konających836.

1176. Tuż po śmierci biskupa należy odmówić przewidziane w rytuale modlitwy837. Następnie ubiera się zmarłego w szaty liturgiczne koloru fioletowego oraz w insygnia używane we Mszy wspólnotowej. Nakłada się zmarłemu również paliusz, jeśli przysługiwał mu zgodnie z prawem. Nie umieszcza się jednak przy zwłokach pastorału. Jeżeli biskup był przenoszony z jednej stolicy na drugą i z tej racji otrzymał więcej paliuszy, składa się je w trumnie zmarłego, chyba że za życia biskup powziął co do tego inne postanowienie. Zanim ciało biskupa zostanie przeniesione do kościoła katedralnego w celu sprawowania pogrzebu, należy je wystawić w odpowiednim miejscu, by wierni mogli je nawiedzić i pomodlić się za biskupa. Przy trumnie albo w kościele katedralnym winna być odprawiona Wigilia albo Liturgia godzin za zmarłych.

1177. Na ustalony dzień i godzinę pogrzebu biskupa należy zaprosić duchowieństwo i wiernych do kościoła katedralnego. Głównym celebransem obrzędów pogrzebowych winien być przewodniczący regionalnej lub krajowej konferencji episkopatu albo metropolita, z którym powinni koncelebrować inni biskupi i prezbiterzy diecezji.

1178. Obrzędy pogrzebu sprawuje się zgodnie z przepisami podanymi wyżej, w numerach 838 – 854.

1179. Tylko sam biskup główny celebrans przewodniczy obrzędowi ostatniego pożegnania.

1180. Ciało zmarłego biskupa diecezjalnego winno być pogrzebane w kościele, którym z zasady będzie kościół katedralny jego diecezji. Biskup, który zrzekł się danej stolicy, winien być pogrzebany w kościele katedralnym swojej ostatniej diecezji, chyba że sam postanowi inaczej.

1181. Wszystkie wspólnoty diecezji winny się modlić za zmarłego biskupa, sprawując za niego Mszę Świętą albo Liturgię godzin za zmarłych, czy też w inny właściwy dla nich sposób.

Rozdział VIII

Wakans stolicy biskupiej

1182. Gdy nastąpi wakans stolicy biskupiej, administrator diecezji winien wezwać wiernych i duchowieństwo do wytrwałej modlitwy o wybór nowego pasterza, któryby sprostał potrzebom diecezji. We wszystkich kościołach diecezji przynajmniej raz winna być sprawowana Msza o wybór biskupa. Formularza tej Mszy nie można stosować w dniach wymienionych w numerach 1 – 4 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych.

Rozdział IX

Obchodzenie niektórych rocznic

1183. Każdego roku w kościele katedralnym oraz w innych kościołach i wspólnotach diecezji obchodzi się rocznicę święceń biskupa i, jeśli nie przypada dzień wymieniony w numerach 1 – 6 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych, sprawuje się Mszę za biskupa.

Wypada, aby biskup przewodniczył w tym dniu Mszy wspólnotowej w kościele katedralnym.

1184. Co roku również, zgodnie z chwalebną tradycją, obchodzi się rocznicę śmierci ostatniego biskupa, chyba że został on przeniesiony na inną stolicę. Wypada, aby miejscowy biskup w dniu rocznicy śmierci swego poprzednika przewodniczył Mszy Świętej w jego intencji w kościele katedralnym. Należy zachęcać wiernych, a zwłaszcza kapłanów, aby pamiętali w Panu o swoich przełożonych, którzy głosili im słowo Boże838.

Przypisy

825 Por. KPK, kan. 380 i 833, 3.

826 Por. KPK, kan. 437, § 1.

827 Por. KPK, kan. 379.

828 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów. Święcenia biskupa, nry 12-64.

829 Por. tamże, nry 38 i 55.

830 Por. tamże, nr 16.

831 Por. KPK, kan. 382, § 2.

832 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów. Święcenia biskupa, nry 38 i 55.

833 Por. KPK, kan. 382, §§ 3 i 4.

834 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów. Święcenia biskupa, nr 88.

835 Por. Rytuał rzymski. Sakramenty chorych. Obrzędy i duszpasterstwo, nry 117-141 i 157-181.

836 Por. tamże, nry 186-195.

837 Por. tamże, nr 196.

838 Por. Hbr 13, 7.