Konferencja Episkopatu Polski
Ceremoniał liturgicznej posługi biskupów
Dostosowany do zwyczajów diecezji polskich
(19.06.2010)

Część V

Sakramenty

Rozdział I

Wtajemniczenie chrześcijańskie

Wprowadzenie

421. Biskup jako główny szafarz Bożych misteriów, jak również stróż całego życia liturgicznego w powierzonym sobie Kościele271, kieruje udzielaniem chrztu, przez który ludzie dostępują uczestnictwa w królewskim kapłaństwie Chrystusa. Jest właściwym szafarzem bierzmowania272 i sprawcą całego wtajemniczenia chrześcijańskiego, jakiego dokonuje on sam albo poprzez swoich prezbiterów, diakonów i katechetów.

Kościelna tradycja zawsze uważała, że ta pasterska posługa jest tak bardzo właściwa biskupowi, iż nie zawahała się stwierdzić słowami świętego Ignacego Antiocheńskiego: "Bez biskupa nie wolno udzielać chrztu"273.

Szczególna racja przemawia za tym, aby biskup troszczył się o chrześcijańskie wtajemniczenie dorosłych i sprawował główne jego obrzędy. Bardzo pożądane jest, aby biskup podczas uroczystej Wigilii Paschalnej oraz w miarę możności w czasie wizytacji pasterskiej udzielał sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia zarówno dorosłym jak i dzieciom274.

422. Poza przypadkami konieczności, niech biskup nie sprawuje sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia w kaplicach lub w domach prywatnych, lecz z zasady w kościele katedralnym lub w kościołach parafialnych, aby wspólnota wiernych mogła w nich uczestniczyć.

I. Chrześcijańskie wtajemniczenie dorosłych

423. Biskup powinien sam albo przez swojego delegata zainicjować duszpasterską formację katechumenów, popierać ją i nią kierować oraz dokonywać "wybrania" kandydatów i dopuszczać ich do sakramentów. Pożądane jest, aby w miarę możności osobiście przewodnicząc liturgii wielkopostnej, sprawował obrzęd "wybrania" i podczas Wigilii Paschalnej udzielał sakramentów wtajemniczenia. Ponadto biskup, kierując się duszpasterską troską, winien upoważnić godnych i odpowiednio przygotowanych katechetów do sprawowania egzorcyzmów mniejszych275.

424. Zaleca się, aby biskup zarezerwował sobie obrzęd "wybrania", czyli "wpisania imienia" i – zależnie od okoliczności – także przekazanie symbolu wiary i Modlitwy Pańskiej, wreszcie samo sprawowanie sakramentów wtajemniczenia, od litanii aż do końca. Mogą mu w tym pomagać prezbiterzy i diakoni, jak to jest niżej podane. Jeśli biskup zechce przewodniczyć także innym obrzędom, niech je sprawuje według wskazań Rytuału rzymskiego.

Obrzęd wybrania, czyli wpisania imienia

425. Na początku Wielkiego Postu, który jest okresem bezpośredniego przygotowania do sakramentalnego wtajemniczenia, sprawuje się obrzęd "wybrania", czyli "wpisania imienia"276. Wtedy Kościół wysłuchuje opinii chrzestnych i katechetów, przyjmuje potwierdzenie decyzji ze strony katechumenów, ocenia stopień ich przygotowania i decyduje o tym, czy mogą przystąpić do sakramentów paschalnych277.

426. Niezależnie od stopnia swego udziału w ocenie katechumenów, w homilii lub podczas sprawowania obrzędów, biskup winien przedstawić religijne i kościelne znaczenie "wybrania".

Powinien zatem wobec wszystkich obecnych wyrazić opinię Kościoła i w miarę potrzeby wysłuchać ich zdania, zażądać od katechumenów osobistego wyrażenia decyzji oraz działając w imię Chrystusa i Kościoła, dokonać dopuszczenia "wybranych"278.

427. Wypada, aby biskup sprawował obrzęd "wybrania" w kościele katedralnym lub zależnie od potrzeb duszpasterskich w innym kościele, podczas Mszy Świętej w 1. Niedzielę Wielkiego Postu279, posługując się formularzem mszalnym tej niedzieli, chyba że inny czas będzie uznany za bardziej odpowiedni.

Jeśli sprawowanie obrzędu wypadnie poza 1. Niedzielą Wielkiego Postu, rozpoczyna się od liturgii słowa. Gdy w takim przypadku czytania z dnia nie harmonizują z obrzędem, wybiera się czytania spośród przeznaczonych na 1. Niedzielę Wielkiego Postu280 albo inne odpowiednie czytania.

Mszę z okazji wybrania lub wpisania imienia można sprawować zawsze, z wyjątkiem dni wyliczonych w numerach 1 – 4 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych. Używa się szat koloru fioletowego281.

428. Przygotowanie biskupa, koncelebransów – jeśli są obecni – i posługujących, ich wejście do kościoła, obrzędy wstępne i liturgia słowa aż do Ewangelii włącznie, odbywają się jak zwykle.

429. Niech biskup w okolicznościowej homilii zwróci się zarówno do katechumenów, jak i do całej społeczności wiernych, ukazując wszystkim Boże misterium obecne w powołaniu Kościoła i w obrzędach jego liturgii. Niech też zachęci wiernych, aby dając przykład wybranym, razem z nimi przygotowali się do uroczystości paschalnych282.

430. Po homilii opuszcza się wyznanie wiary. Biskup zasiada na katedrze i otrzymuje mitrę. Kapłan upoważniony do kierowania wtajemniczeniem katechumenów albo diakon lub katecheta, albo delegat wspólnoty, w słowach podanych w Rytuale rzymskim lub im podobnych, przedstawia biskupowi tych, którzy mają być wybrani.

431. Po przedstawieniu biskup poleca, aby wezwano kandydatów. Wówczas wzywa się imiennie każdego z katechumenów, który wraz z ojcem lub matką chrzestną występuje naprzód i zatrzymuje się przed biskupem283.

432. Po przystąpieniu kandydatów, biskup siedząc w mitrze na katedrze, prosi chrzestnych, aby dali świadectwo o katechumenach oraz pyta ich samych o gotowość przystąpienia do sakramentów wtajemniczenia. Wreszcie wzywa katechumenów, aby podali swoje imiona.

433. Następuje wpisanie imion kandydatów podczas odpowiedniego śpiewu, np. Psalmu 16 (15)284.

434. Po wpisaniu imion biskup przyjmuje pastorał i, zwracając się do kandydatów, ogłasza, że zostali wybrani, aby mogli przyjąć sakramenty w najbliższą Wigilię Paschalną. Następnie biskup wzywa chrzestnych, aby położyli rękę na ramieniu wybranych, których przyjęli, lub spełnili inny gest o podobnym znaczeniu285.

Biskup oddaje pastorał i zdejmuje mitrę. Wstaje i wygłasza wstępną zachętę do modlitwy za wybranych. Diakon wygłasza intencje. Na koniec biskup wyciąga ręce nad wybranymi i kończy wezwania modlitwą.

435. Po modlitwie biskup odsyła wybranych i przystępuje do sprawowania Eucharystii z udziałem wiernych. Jeśli zaś jakieś poważne przyczyny nie pozwalają wybranym odejść i muszą zostać z wiernymi, należy przestrzegać zasady, aby jeśli nawet będą obecni w czasie sprawowania Eucharystii, nie uczestniczyli w niej na sposób ochrzczonych.

436. Jeśli obrzęd wybrania lub wpisania imienia odbywa się poza Mszą Świętą, biskup ubiera albę, krzyż noszony na piersiach, stułę i – według uznania – fioletową kapę; otrzymuje też mitrę prostą i pastorał.

Biskupowi asystują: diakon ubrany w przysługujące mu szaty oraz inni posługujący ubrani w albę lub inną szatę prawnie zatwierdzoną.

Po wejściu do kościoła lub na inne stosowne miejsce, gdzie obrzęd ma się odbyć, sprawuje się liturgię słowa Bożego z zastosowaniem czytań mszalnych lub innych odpowiednich czytań.

Wszystko odbywa się następnie tak, jak powiedziano wyżej, w numerach 429 – 435. Obrzęd kończy się odesłaniem wszystkich razem z katechumenami oraz stosownym śpiewem286.

Obrzędy "przekazania"

437. Na zakończenie katechumenatu albo w czasie jego trwania Kościół z miłością przekazuje katechumenom święte formuły, które od starożytności uważa za skrót swej wiary i modlitwy.

438. Pożądane jest, aby przekazania odbywały się z udziałem społeczności wiernych po liturgii słowa Mszy Świętej sprawowanej w dzień powszedni, z zastosowaniem podanych w lekcjonarzu czytań odpowiadających danemu przekazaniu287.

Jeśli okoliczności na to pozwalają, wypada, aby z uwagi na znaczenie obrzędów przekazania przewodniczył im biskup. Trzeba tylko, aby odbywały się one po wybraniu, a nie wcześniej288.

439. Mszę Świętą, w szatach koloru fioletowego, sprawuje się jak zwykle, do wersetu przed Ewangelią włącznie.

Kiedy odbywa się obrzęd przekazania Modlitwy Pańskiej, przed odczytaniem Ewangelii diakon wzywa wybranych, aby zbliżyli się do biskupa. Kiedy oni staną przed nim, biskup oddaje mitrę, wstaje i wygłasza zachętę: Posłuchajcie teraz albo przemawia podobnymi słowami, po czym wypowiada formułę Modlitwy Pańskiej według brzmienia podanego w Ewangelii według św. Mateusza289.

W obrzędzie przekazania symbolu wiary odczytuje się Ewangelię w zwykły sposób.

440. Następuje homilia, w której biskup, opierając się na czytaniach biblijnych, wyjaśnia znaczenie i ważność tak symbolu wiary, jak i Modlitwy Pańskiej, zarówno w odniesieniu do przekazanej katechezy, jak i całego życia chrześcijańskiego.

Kiedy odbywa się obrzęd przekazania symbolu wiary, po homilii diakon wzywa wybranych, aby zbliżyli się do biskupa. Kiedy oni staną przed nim, biskup oddaje mitrę, wstaje i wygłasza zachętę: Drodzy bracia i siostry albo przemawia podobnymi słowami, po czym razem z całą wspólnotą wypowiada wyznanie wiary, którego słuchają wybrani290.

441. Następnie biskup, stojąc bez mitry, wzywa wiernych do modlitwy. Po krótkiej chwili milczenia, wyciąga nad wybranymi ręce i wypowiada modlitwę.

Po modlitwie biskup odsyła wybranych i przystępuje do sprawowania Eucharystii z udziałem wiernych. Jeśli zaś wybrani muszą zostać z wiernymi, należy przestrzegać zasady, aby jeśli nawet będą obecni w czasie sprawowania Eucharystii, nie uczestniczyli w niej na sposób ochrzczonych.

Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle. W Modlitwie eucharystycznej należy uwzględnić wspomnienie wybranych i chrzestnych.

Sprawowanie sakramentów wtajemniczenia

442. Oprócz tego, co jest potrzebne do sprawowania Mszy wspólnotowej, należy przygotować: naczynie z wodą, olej katechumenów (jeśli się go używa), krzyżmo święte, świecę chrzcielną, paschał, Rytuał rzymski, odpowiedniej wielkości kielich do udzielania Komunii Świętej pod obiema postaciami, dzbanek z wodą i miskę do mycia rąk oraz ręcznik do ich wytarcia.

443. Ponieważ liturgię wtajemniczenia dorosłych sprawuje się zazwyczaj w świętą noc Wigilii Paschalnej, sakramentów wtajemniczenia udziela się według wskazań podanych wyżej, w numerach 363 – 374.

Celebracja wtajemniczenia zawsze winna mieć wydźwięk paschalny, chociażby odbywała się poza Wigilią Paschalną.

Jeśli zaś celebracja odbywa się w dniu, w którym dozwolone są Msze obrzędowe, można sprawować Mszę przy udzielaniu chrztu z zastosowaniem własnych czytań i szat koloru białego.

Jeśli nie sprawuje się Mszy obrzędowej, można wziąć jedno spośród czytań wyznaczonych w lekcjonarzu dla tej Mszy.

Jeśli przypada dzień wymieniony w numerach 1 – 4 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych sprawuje się Mszę z dnia, z własnymi czytaniami.

444. Przy udzielaniu sakramentów należy zachować wskazania dotyczące Wigilii Paschalnej podane wyżej, w numerach 363 – 374. Pozostałe obrzędy wyjaśniające wykonuje prezbiter.

445. Nie odmawia się wyznania wiary. Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle.

Podczas śpiewu na przygotowanie darów niektórzy z nowo ochrzczonych przynoszą do ołtarza chleb, wino i wodę na Eucharystię.

W Modlitwie eucharystycznej stosuje się podaną w mszale formułę wspomnienia ochrzczonych i chrzestnych.

Zaleca się, aby nowo ochrzczeni przyjęli Komunię Świętą pod obiema postaciami. Mogą ją przyjąć także ich rodzice, chrzestni, katecheci i bliscy.

Okres mistagogii

446. W celu nawiązania duszpasterskich kontaktów z nowymi członkami swego Kościoła, biskup powinien – zwłaszcza, gdy sam nie mógł przewodniczyć sakramentom wtajemniczenia – zatroszczyć się o to, aby przynajmniej raz w roku, zwłaszcza w jedną z niedziel Wielkanocy lub w rocznicę chrztu, spotkać się z nowo ochrzczonymi i przewodniczyć sprawowaniu Eucharystii, podczas której wolno im przyjąć Komunię Świętą pod obiema postaciami291.

Uproszczony obrzęd wtajemniczenia

447. W nadzwyczajnych okolicznościach, gdy biskup przewodniczy chrześcijańskiemu wtajemniczeniu dorosłego stosując obrzęd uproszczony, w którym poszczególne części celebrowane są razem, wszystkie czynności poprzedzające błogosławieństwo wody sprawuje prezbiter. Sam zaś biskup błogosławi wodę chrzcielną, przyjmuje wyrzeczenie się zła i wyznanie wiary, oraz udziela chrztu i bierzmowania, zachowując wskazania dotyczące udzielania tych sakramentów w Wigilię Paschalną podane wyżej, w numerach 363 – 374. Pozostałe obrzędy wyjaśniające wykonuje prezbiter292.

II. Chrzest dzieci

448. Do sprawowania chrztu należy przygotować:

− Rytuał rzymski z tekstami obrzędów chrztu;

− naczynie z wodą;

− olej katechumenów (jeśli się go używa);

− krzyżmo święte;

− świecę chrzcielną;

− paschał;

Ponadto dla biskupa: mitrę, pastorał, dzbanek z wodą i miskę do umycia rąk oraz ręcznik do ich wytarcia.

449. Wypada, aby biskupowi asystował przynajmniej jeden prezbiter, którym zwykle będzie proboszcz, a także jeden diakon i kilku posługujących.

Prezbiter przyjmuje dzieci i sprawuje obrzędy poprzedzające liturgię słowa. Następnie wypowiada modlitwę z egzorcyzmem. On też ochrzczone dzieci namaszcza krzyżmem, nakłada im białą szatę i podaje zapaloną świecę.

Sprawowanie chrztu w czasie Mszy Świętej

450. Biskup, koncelebrujący z nim prezbiterzy i diakoni ubierają szaty liturgiczne wymagane przy sprawowaniu Mszy Świętej, koloru białego lub świąteczne. Jeśli ma być udzielana Komunia Święta pod obiema postaciami, przygotowuje się kielich odpowiedniej wielkości.

451. W dniach, w których dozwolone jest sprawowanie Mszy obrzędowych, można zastosować formularz Mszy przy udzielaniu chrztu z własnymi czytaniami.

Jeśli nie sprawuje się Mszy obrzędowej, można wziąć jedno spośród czytań wyznaczonych dla tej Mszy w lekcjonarzu.

W dniach wymienionych w numerach 1 – 4 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych sprawuje się Mszę Świętą z dnia, z własnymi czytaniami.

Zawsze można użyć formuły końcowego błogosławieństwa, podanej w obrzędach chrztu dzieci.

452. Biskup, prezbiterzy, diakoni i posługujący, wchodzą do kościoła jak zwykle. Po oddaniu pastorału i zdjęciu mitry, biskup oddaje cześć ołtarzowi i okadza go, jeśli uzna za stosowne. Następnie udaje się do katedry, pozdrawia lud, siada i otrzymuje mitrę.

453. Proboszcz lub inny prezbiter wraz z posługującymi udaje się do wejścia kościoła, gdzie dokonuje obrzędu przyjęcia dzieci, jak podano w obrzędach chrztu dzieci.

454. Wszyscy zajmują swoje miejsca w kościele. Opuszcza się akt pokuty i Panie, zmiłuj się nad nami. Biskup, po zdjęciu mitry, wstaje i zgodnie z przepisami, rozpoczyna hymn Chwała na wysokości. Następnie wypowiada kolektę.

455. Teraz odbywa się liturgia słowa z homilią biskupa. Nie odmawia się wyznania wiary, gdyż potem rodzice i chrzestni składać będą wyznanie wiary, do którego wraz z biskupem przyłączy się cała wspólnota.

456. Biskup rozpoczyna modlitwę powszechną. Prezbiter wypowiada modlitwę z egzorcyzmem, podczas gdy biskup stoi przed katedrą.

457. Następnie biskup otrzymuje mitrę i pastorał, po czym odbywa się procesja do kaplicy chrzcielnej (baptysterium), jeśli znajduje się ona poza kościołem lub poza zasięgiem wzroku wiernych.

Jeśli zaś naczynie z wodą chrzcielną jest umieszczone na widoku zgromadzenia, podchodzą do niego biskup, rodzice i chrzestni z dziećmi, inni zaś pozostają na swoich miejscach.

Jeśli kaplica chrzcielna nie może pomieścić wszystkich obecnych, można sprawować chrzest w innym stosownym miejscu kościoła, do którego w odpowiednim momencie udają się rodzice i chrzestni.

W tym czasie można wykonywać stosowny śpiew, np. Psalm 23 (22).

Podczas procesji do kaplicy chrzcielnej kandydaci do chrztu, rodzice i chrzestni idą za biskupem.

458. Po przyjściu do chrzcielnicy lub do miejsca, w którym ma się odbyć obrzęd chrztu, biskup w krótkich słowach przygotowuje uczestników do tej części celebracji, przypominając postanowienie Boga, który zechciał duszę i ciało człowieka uświęcić przez wodę.

Następnie, po oddaniu pastorału i mitry, zwraca się w stronę chrzcielnicy i wypowiada zgodną z okresem liturgicznym modlitwę błogosławieństwa wody293.

459. Po modlitwie biskup siada i – po otrzymaniu mitry i pastorału – przyjmuje od rodziców i chrzestnych wyrzeczenie się szatana i wyznanie wiary294.

460. Po przyjęciu wyznania wiary biskup oddaje pastorał, wstaje i udziela dzieciom chrztu. Jeśli jest większa liczba dzieci do chrztu, pomagają biskupowi prezbiterzy i diakoni295.

461. Następnie biskup siada, zachowując mitrę. Proboszcz lub inny prezbiter namaszcza ochrzczonych krzyżmem, nakłada im białą szatę i podaje zapaloną świecę, biskup zaś wypowiada obowiązujące formuły296.

462. Jeśli chrztu udzielano poza prezbiterium, odbywa się procesja do ołtarza. Na początku idzie biskup, a za nim rodzice i chrzestni niosący zapalone świece nowo ochrzczonych297.

463. Nie odmawia się wyznania wiary. Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle.

Podczas śpiewu na przygotowanie darów niektórzy spośród rodziców i chrzestnych przynoszą do ołtarza chleb, wino i wodę na Eucharystię.

W Modlitwie eucharystycznej stosuje się podaną w mszale formułę wspomnienia ochrzczonych i chrzestnych.

Rodzice, chrzestni i bliscy mogą przyjąć Komunię Świętą pod obiema postaciami.

464. Udzielając błogosławieństwa pod koniec Mszy Świętej, biskup może posłużyć się jedną z formuł podanych w obrzędzie chrztu dzieci298.

Matki, trzymające na rękach swoje dzieci oraz ojcowie, stają przed biskupem. Biskup stojąc w mitrze, zwraca się do nich i mówi: Pan z wami. Jeden z diakonów może wezwać wiernych: Pochylcie głowy na błogosławieństwo. Biskup wyciąga ręce nad ludem i wygłasza wezwania uroczystego błogosławieństwa. Następnie składa ręce, otrzymuje pastorał i mówi: Błogosławieństwo Boga wszechmogącego, po czym wykonując nad ludem trzykrotny znak krzyża, dodaje: Ojca, + i Syna, + i Ducha + Świętego, niech zstąpi na was i pozostanie na zawsze. Wszyscy odpowiadają: Amen.

Biskup może też udzielić błogosławieństwa, posługując się formułami podanymi niżej, w numerach 1136 – 1137.

465. Diakon odsyła lud, mówiąc: Idźcie w pokoju Chrystusa. Wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.

Sprawowanie chrztu poza Mszą Świętą

466. Biskup ubiera albę, krzyż noszony na piersiach, stułę i białą kapę. Prezbiterzy ubierają na sutannę komżę lub albę oraz stułę. Diakoni na albę i stułę mogą nałożyć dalmatykę.

467. Biskup wchodzi do kościoła jak zwykle, oddaje cześć ołtarzowi, po czym staje przy katedrze i pozdrawia lud. Następnie siada.

468. Prezbiter dokonuje obrzędu przyjęcia dzieci u wejścia do kościoła, jak podano w obrzędach chrztu dzieci.

469. Gdy wszyscy zajmą swoje miejsca, odbywa się liturgia słowa z homilią biskupa. Następnie wszystko odbywa się tak, jak podano wyżej, w numerach 452 – 462.

470. Rodzice i chrzestni podchodzą z dziećmi do ołtarza. Biskup, po zdjęciu mitry, wygłasza zachętę wprowadzającą do Modlitwy Pańskiej, a następnie odmawia ją razem ze wszystkimi.

471. Biskup otrzymuje mitrę i udziela błogosławieństwa, jak podano wyżej, w numerze 464. Obrzęd kończy się pieśnią Wielbi dusza moja Pana lub innym odpowiednim śpiewem.

III. Bierzmowanie

472. "Biskup jest zwyczajnym szafarzem bierzmowania. Zwykle on sam udziela tego sakramentu, aby wyraźniej występował jego związek z pierwszym zstąpieniem Ducha Świętego w dniu Pięćdziesiątnicy, kiedy to Apostołowie napełnieni Duchem Świętym sami przekazywali Go wiernym przez nałożenie rąk. Otrzymanie Ducha Świętego przez posługę biskupa wskazuje również na ściślejszą więź, jaka łączy bierzmowanych z Kościołem, oraz na otrzymane polecenie dawania Chrystusowi świadectwa wśród ludzi"299.

473. W przypadku, gdy jest to rzeczywiście konieczne, np. z powodu wielkiej liczby kandydatów do bierzmowania, biskup może zaprosić do pomocy w udzielaniu sakramentu prezbiterów. Wypada, aby byli nimi ci prezbiterzy, którzy:

a) pełnią specjalny urząd lub zadanie w diecezji, a mianowicie wikariusza generalnego, wikariusza biskupiego lub dziekana;

b) są proboszczami miejscowości, w których udziela się bierzmowania, proboszczami miejscowości, do których należą kandydaci do bierzmowania, lub prezbiterami, którzy włożyli specjalny trud w katechetyczne przygotowanie kandydatów do bierzmowania300.

474. Do udzielania bierzmowania należy przygotować:

- szaty liturgiczne potrzebne do celebracji, zależnie od tego, czy obrzęd ma się odbyć w czasie Mszy Świętej, czy poza Mszą, zgodnie z tym, co będzie podane niżej, w numerach 475 i 480;

Pontyfikał rzymski z tekstami obrzędów bierzmowania;

- krzesła dla biskupa i prezbiterów, którzy mu pomagają;

- naczynie (lub naczynia) ze świętym krzyżmem;

- to, co jest potrzebne do umycia rąk po namaszczeniu bierzmowanych;

- gdy bierzmowania udziela się w czasie Mszy Świętej i rozdaje się Komunię Świętą pod obiema postaciami, odpowiedniej wielkości kielich301.

Celebracja odbywa się z zasady przy katedrze. Jeśli jednak jest to konieczne dla zapewnienia uczestnictwa wiernych, należy przygotować dla biskupa krzesło przed ołtarzem lub w innym bardziej odpowiednim miejscu.

Bierzmowanie w czasie Mszy Świętej

475. Ze wszech miar wypada, aby biskup sprawował Mszę Świętą. Prezbiterzy, którzy będą mu pomagać w udzielaniu bierzmowania, niech z nim koncelebrują. Wszyscy ubierają szaty liturgiczne wymagane przy sprawowaniu Mszy Świętej.

Jeśli natomiast ktoś inny celebruje Mszę Świętą, wypada, aby biskup przewodniczył liturgii słowa i na koniec udzielił błogosławieństwa, jak podano wyżej, w numerach 175 – 185. W tym przypadku biskup ubiera albę, krzyż noszony na piersiach, stułę i kapę odpowiedniego koloru; używa też mitry i pastorału. Prezbiterzy, którzy będą mu pomagać w udzielaniu bierzmowania, jeśli nie koncelebrują, ubierają na sutannę komżę lub albę, stułę i – zależnie od okoliczności – kapę.

476. W dniach, w których dozwolone są Msze obrzędowe, można sprawować Mszę przy udzielaniu bierzmowania, z własnymi czytaniami, w szatach czerwonych lub białych.

Jeśli natomiast nie sprawuje się Mszy obrzędowej, można wziąć jedno z czytań podanych na tę Mszę w lekcjonarzu.

W dniach wymienionych w numerach 1 – 4 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych sprawuje się Mszę Świętą z dnia, z własnymi czytaniami.

Zawsze można zastosować formułę końcowego błogosławieństwa przeznaczoną dla Mszy obrzędowej.

477. Wejście do kościoła, obrzędy wstępne i liturgia słowa aż do Ewangelii włącznie odbywają się jak zwykle.

478. Po wygłoszeniu Ewangelii biskup zasiada na katedrze lub na innym przygotowanym krześle, i otrzymuje mitrę. W pobliżu biskupa siadają prezbiterzy, którzy będą mu pomagać.

Zależnie od miejscowego zwyczaju, kandydatów do bierzmowania przedstawia proboszcz albo inny prezbiter albo diakon albo katecheta, w ten sposób: jeżeli to możliwe, każdego kandydata wzywa się imiennie i pojedynczo wchodzą oni do prezbiterium; jeżeli są to dzieci, prowadzi je świadek bierzmowania albo jedno z rodziców. Kandydaci stają przed biskupem. Jeżeli jest bardzo dużo kandydatów do bierzmowania, nie wzywa się ich imiennie, lecz ustawia w odpowiednim miejscu przed biskupem302.

479. Biskup głosi krótką homilię, w której wyjaśnia odczytane teksty biblijne i w ten sposób wprowadza kandydatów, ich świadków i rodziców oraz całe zgromadzenie wiernych w głębsze rozumienie misterium bierzmowania303. Może to uczynić słowami podanymi w pontyfikale.

480. Po homilii biskup, siedząc w mitrze i z pastorałem, zwraca się do stojących przed nim kandydatów, aby przez odpowiedzi na zadawane im pytania, odnowili swoje przyrzeczenia chrzcielne304. Do tego wyznania przyłącza się biskup, głosząc wiarę Kościoła. Zgromadzenie wiernych wyraża swoją zgodę, odpowiadając: Amen lub wykonując odpowiedni śpiew.

481. Następnie biskup oddaje pastorał i, po zdjęciu mitry, wstaje. Prezbiterzy – jeśli biskup zaprosił ich do pomocy w udzielaniu sakramentu – stają obok niego. Mając ręce złożone, biskup zwraca się do ludu z zachętą: Najmilsi, prośmy Boga Ojca wszechmogącego. Wszyscy przez chwilę modlą się w milczeniu.

Potem biskup i prezbiterzy, których zaprosił do pomocy w udzielaniu sakramentu wyciągają ręce nad kandydatami do bierzmowania. Sam tylko biskup wypowiada modlitwę: Boże wszechmogący, Ojcze naszego Pana Jezusa Chrystusa305.

482. Biskup siada i otrzymuje mitrę. Podchodzi do niego diakon trzymający naczynie lub naczynia z krzyżmem świętym. Jeśli prezbiterzy mają pomagać biskupowi w udzielaniu namaszczenia, diakon przynosi biskupowi wszystkie naczynia z krzyżmem, a on wręcza je prezbiterom, kolejno podchodzącym do niego.

483. Następnie kandydaci do bierzmowania pojedynczo podchodzą do biskupa (i do prezbiterów) albo – jeśli przemawiają za tym okoliczności – biskup w mitrze i z pastorałem oraz namaszczający prezbiterzy podchodzą kolejno do każdego kandydata.

Świadek bierzmowania kładzie prawą rękę na ramieniu kandydata i podaje jego imię albo też sam kandydat podaje swoje imię306.

484. Biskup (lub prezbiter) zwilża wielki palec prawej ręki krzyżmem i kreśli nim znak krzyża na czole kandydata mówiąc: N., przyjmij znamię Daru Ducha Świętego. Bierzmowany odpowiada: Amen. Biskup (prezbiter) dodaje: Pokój z tobą. Bierzmowany: I z duchem twoim. W czasie namaszczenia można śpiewać odpowiednią pieśń307.

485. Po namaszczeniu biskup (i prezbiterzy) myją ręce.

486. Następnie biskup, stojąc bez mitry, rozpoczyna i kończy modlitwę powszechną.

487. Nie odmawia się wyznania wiary, ponieważ już się odbyło w formie dialogu biskupa z kandydatami. Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle.

Podczas śpiewu na przygotowanie darów niektórzy z bierzmowanych mogą przynieść do ołtarza chleb, wino i wodę na Eucharystię.

W Modlitwie eucharystycznej stosuje się podaną w mszale formułę wspomnienia bierzmowanych.

Bierzmowani, ich świadkowie, rodzice, katecheci i bliscy mogą przyjąć Komunię Świętą pod obiema postaciami308.

488. Udzielając błogosławieństwa pod koniec Mszy Świętej, biskup może posłużyć się formułą błogosławieństwa uroczystego albo modlitwą nad ludem, podaną w Pontyfikale rzymskim309.

Nowo bierzmowani stają przed biskupem. Biskup stojąc w mitrze, zwraca się do nich i mówi: Pan z wami. Jeden z diakonów może wezwać wiernych: Pochylcie głowy na błogosławieństwo. Biskup wyciąga ręce nad ludem i wygłasza wezwania uroczystego błogosławieństwa. Następnie składa ręce, otrzymuje pastorał i mówi: Błogosławieństwo Boga wszechmogącego, po czym wykonując nad ludem trzykrotny znak krzyża, dodaje: Ojca, + i Syna, + i Ducha + Świętego, niech zstąpi na was i pozostanie na zawsze. Wszyscy odpowiadają: Amen.

Biskup może też udzielić błogosławieństwa, posługując się formułami podanymi niżej, w numerach 1136 – 1137.

489. Diakon odsyła lud mówiąc: Idźcie w pokoju Chrystusa, a wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.

Bierzmowanie poza Mszą Świętą

490. Biskup ubiera albę, krzyż noszony na piersiach oraz białą lub czerwoną stułę

i kapę. Używa również mitry i pastorału. Prezbiterzy, których biskup zaprosił do pomocy, ubierają na sutannę komżę lub albę, i – zależnie od okoliczności – białą lub czerwoną stułę i kapę. Diakoni ubierają albę i stułę, inni posługujący – albę albo inną szatę prawnie zatwierdzoną.

491. Gdy zbiorą się kandydaci do bierzmowania z rodzicami i świadkami oraz całe zgromadzenie wiernych, biskup ( z prezbiterami, których zaprosił do pomocy w udzielaniu sakramentu), z diakonami i innymi posługującymi, udaje się do prezbiterium.

W tym czasie wierni mogą śpiewać odpowiednią pieśń. Biskup i posługujący oddają cześć ołtarzowi, po czym biskup staje przy katedrze. Biskup oddaje pastorał i mitrę, a następnie pozdrawia zgromadzenie i wypowiada modlitwę: Spraw, prosimy Cię, wszechmogący i miłosierny Boże.

492. Liturgia słowa, przedstawienie kandydatów do bierzmowania, homilia i inne czynności odbywają się tak, jak podano wyżej, w numerach 478 – 486.

493. Odpowiednią zachętą biskup wprowadza do modlitwy powszechnej. Po jej ostatnim wezwaniu wszyscy odmawiają Modlitwę Pańską. Na koniec biskup dodaje modlitwę: Boże, który swoim Apostołom.

494. Biskup udziela błogosławieństwa w sposób opisany wyżej, w numerze 488. Następnie diakon odsyła lud, mówiąc: Idźcie w pokoju Chrystusa, a wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.

Rozdział II

Sakrament święceń

Wprowadzenie

495. "Celem pasterzowania Ludowi Bożemu i jego nieustannego pomnażania, Chrystus Pan ustanowił w swoim Kościele rozmaite posługi, które nakierowane są na dobro całego Ciała"310.

Albowiem sam "Chrystus, którego Ojciec uświęcił i posłał na świat (J 10, 36), za pośrednictwem swoich Apostołów, ich następców, to znaczy biskupów, uczynił uczestnikami swego uświęcenia i posłannictwa. Oni zaś w sposób prawomocny przekazali misję swego posługiwania w różnym stopniu różnym osobom w Kościele. Tak oto kościelne posługiwanie, ustanowione przez Boga, jest sprawowane na różnych stopniach przez tych, którzy już od starożytności noszą nazwę biskupów, prezbiterów i diakonów"311.

Biskupi, posiadający pełnię sakramentu kapłaństwa, są szafarzami łaski najwyższego kapłaństwa i razem ze swoim prezbiterium kierują powierzonymi sobie Kościołami, jako zastępcy i legaci Chrystusa312.

"Prezbiterzy, chociaż nie posiadają pełni kapłaństwa i w wykonywaniu swej władzy są zależni od biskupów, związani są jednak z nimi godnością kapłańską i na mocy sakramentu kapłaństwa, na podobieństwo Chrystusa, Najwyższego i Wiekuistego Kapłana (Hbr 5, 1-10; 7, 24; 9, 11-28), są wyświęcani, aby głosić Ewangelię, być pasterzami wiernych i sprawować kult Boży, jako prawdziwi kapłani Nowego Testamentu"313.

"Na niższym szczeblu hierarchii stoją diakoni, na których nakłada się ręce nie dla kapłaństwa, lecz dla posługi. Umocnieni bowiem łaską sakramentalną służą Ludowi Bożemu w posłudze liturgii, słowa i miłości, w łączności z biskupem i jego prezbiterami"314.

I. Ogólne normy dotyczące struktury obrzędów święceń

496. Święcenia biskupa, prezbiterów i diakonów – a zwłaszcza biskupa – winny się odbywać z jak najliczniejszym udziałem wiernych, w niedzielę lub święto, chyba że racje duszpasterskie przemawiają za wyborem innego dnia, np. święta Apostołów na święcenia biskupa315. Wyklucza się jednak Triduum Paschalne, Środę Popielcową, cały Wielki Tydzień oraz Wspomnienie wszystkich wiernych zmarłych.

497. Święcenia powinny się odbywać w czasie Mszy Świętej, sprawowanej w sposób wspólnotowy, z zasady w kościele katedralnym. Z racji duszpasterskich wolno je sprawować w innym kościele lub w kaplicy.

498. Święcenia odbywają się z zasady przy katedrze; jeśli jednak z uwagi na uczestnictwo wiernych jest to konieczne, mogą być sprawowane przed ołtarzem lub w innym bardziej stosownym miejscu.

Miejsca dla przyjmujących święcenia należy tak przygotować, aby wierni dobrze widzieli czynności liturgiczne.

499. Święcenia odbywają się w czasie Mszy Świętej, po zakończeniu liturgii słowa, a przed liturgią eucharystyczną.

Formularz obrzędowej Mszy przy udzielaniu święceń można stosować we wszystkie dni, z wyjątkiem uroczystości, niedziel Adwentu, Wielkiego Postu i Wielkanocy, dni w ciągu oktawy Wielkanocy i świąt Apostołów. W tych dniach sprawuje się Mszę z dnia, z własnymi czytaniami. Jeśli jednak, w innych dniach, nie sprawuje się Mszy obrzędowej, jedno z czytań można wziąć spośród tekstów zaproponowanych dla Mszy obrzędowej.

W dni wymienione w numerach 1 – 4 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych lub w święta Apostołów sprawuje się Mszę z dnia, z własnymi czytaniami.

Opuszcza się modlitwę powszechną, ponieważ jej miejsce zajmuje litania do Świętych.

Poza dniami wymienionymi w numerach 1 – 4 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych oraz poza świętami Apostołów, Msza, podczas której udziela się święceń, może być ukształtowana w następujący sposób:

a) na wejście i na Komunię wykonuje się antyfony obrzędowej Mszy przy udzielaniu święceń lub inne odpowiednie śpiewy;

b) oracje i prefację bierze się z odpowiedniego formularza316;

c) czytania i śpiewy bierze się z lekcjonarza spośród tekstów wyznaczonych dla poszczególnych święceń317;

d) w Modlitwie eucharystycznej wspomina się nowo wyświęconych, stosując formułę podaną w Pontyfikale rzymskim.

II. ŚWIĘCENIA BISKUPA

500. Ze wszech miar wypada, aby biskup otrzymał święcenia w swoim kościele katedralnym. W tym przypadku okazuje się i ogłasza nominację Stolicy Apostolskiej, a wyświęcony zasiada na swojej katedrze, jak to jest powiedziane niżej, w numerach 510 i 526.

501. Wraz z biskupem, głównym szafarzem święceń, w ich celebracji winni uczestniczyć przynajmniej dwaj biskupi, którzy koncelebrują Mszę Świętą razem z głównym szafarzem i z elektem. Jest zaś bardzo wskazane, aby wszyscy obecni biskupi brali udział w udzielaniu święceń elektowi318.

502. Wypada, aby wszyscy biskupi udzielający święceń oraz prezbiterzy asystujący elektowi, koncelebrowali Mszę Świętą razem głównym szafarzem i z elektem. Jeśli święcenia odbywają się we własnym kościele elekta, winni koncelebrować także niektórzy członkowie jego prezbiterium319.

Należy zadbać o to, aby w układzie miejsc jasno ukazywała się różnica między biskupami i prezbiterami.

503. Elektowi winni asystować dwaj prezbiterzy320.

504. Biskup, główny szafarz święceń, oraz biskupi i koncelebrujący prezbiterzy ubierają szaty liturgiczne wymagane przy sprawowaniu Mszy Świętej. Biskup elekt również ubiera wszystkie szaty mszalne oraz krzyż noszony na piersiach i dalmatykę.

Biskupi, którzy udzielają święceń, ale nie koncelebrują, otrzymują albę (albo komżę), krzyż noszony na piersiach, stułę oraz – zależnie od okoliczności – kapę i mitrę. Prezbiterzy asystujący elektowi, jeśli nie koncelebrują, ubierają na sutannę komżę lub albę oraz kapę321.

Kolor szat winien odpowiadać sprawowanej Mszy Świętej. Można także użyć szat koloru białego albo świątecznych.

505. Oprócz tego, co wyżej zostało wymienione i co jest potrzebne do koncelebrowania Mszy wspólnotowej, należy przygotować:

− Pontyfikał rzymski z tekstami obrzędów święceń;

− teksty modlitwy święceń dla biskupów szafarzy;

− płócienny gremiał;

− krzyżmo święte;

− to, co jest potrzebne do umycia rąk;

− odpowiedniej wielkości kielich nakryty welonem do Komunii Świętej koncelebransów i innych, którym ona przysługuje;

− pierścień, pastorał, mitrę dla elekta i ewentualnie paliusz.

506. Przeznaczone dla elekta insygnia, z wyjątkiem paliusza, nie wymagają uprzedniego pobłogosławienia, ponieważ są przekazywane w samym obrzędzie święceń322.

507. Katedrę biskupa, głównego szafarza święceń, krzesła dla biskupów udzielających święceń, elekta i dla prezbiterów koncelebrujących należy przygotować w następujący sposób:

a) podczas liturgii słowa biskup, główny szafarz święceń, zasiada na katedrze, a inni biskupi udzielający święceń po obu stronach katedry. Elekt siedzi w odpowiednim miejscu w prezbiterium między prezbiterami, którzy mu asystują;

b) święcenia odbywają się z zasady przy katedrze. Jeśli jednak z racji uczestnictwa wiernych jest to konieczne, dla biskupa, głównego szafarza święceń, i dla innych biskupów udzielających święceń należy przygotować krzesła przed ołtarzem lub w innym bardziej stosownym miejscu. Krzesła dla elekta i prezbiterów asystujących należy tak przygotować, aby wierni dobrze widzieli czynności liturgiczne323.

508. Po odpowiednim przygotowaniu wszystkiego odbywa się, jak zwykle, procesja przez kościół do ołtarza. Za diakonem niosącym księgę Ewangelii, używaną we Mszy i podczas święceń oraz za innymi diakonami – jeśli są – idą prezbiterzy koncelebransi, następnie elekt między prezbiterami asystującymi, dalej biskupi udzielający święceń, potem biskup, główny szafarz święceń, i nieco w tyle za nim dwaj asystujący mu diakoni oraz usługujący do księgi, mitry i pastorału. Po przyjściu do ołtarza i wykonaniu należnego ukłonu wszyscy zajmują wyznaczone dla nich miejsca.

509. W czasie procesji wykonuje się antyfonę na wejście z jej psalmem lub inny odpowiedni śpiew. Dalsze obrzędy wstępne i liturgia słowa odbywają się jak zwykle, aż do Ewangelii włącznie.

510. Jeśli biskup otrzymuje święcenia w swoim kościele katedralnym, po pozdrowieniu ludu jeden z diakonów lub koncelebrujących prezbiterów przedstawia nominację Stolicy Apostolskiej kolegium konsultorów w obecności kanclerza kurii, który powinien sporządzić odpowiedni protokół. Następnie z ambony odczytuje się nominację, której wszyscy słuchają w postawie siedzącej i na koniec mówią: Bogu niech będą dzięki lub wypowiadają inną stosowną aklamację.

W nowo utworzonych diecezjach nominację Stolicy Apostolskiej odczytuje się w kościele katedralnym w obecności duchowieństwa i ludu, a najstarszy z obecnych prezbiterów sporządza protokół zamieszczany w aktach.

511. Po odczytaniu Ewangelii diakon kładzie z powrotem księgę Ewangelii na ołtarzu, gdzie pozostaje ona do chwili położenia jej na głowę biskupa otrzymującego święcenia.

512. Następnie rozpoczynają się święcenia biskupa. Wszyscy stojąc śpiewają hymn O Stworzycielu Duchu, przyjdź lub inny podobny hymn, zgodnie z miejscowymi zwyczajami324.

513. Biskup, główny szafarz święceń, oraz inni biskupi udzielający święceń, jeśli trzeba, podchodzą do przygotowanych miejsc, siadają i otrzymują mitry325.

514. Elekt przyprowadzony przez asystujących mu prezbiterów przed biskupa, głównego szafarza święceń, składa mu ukłon. Jeden z asystujących prezbiterów zwraca się do biskupa, głównego szafarza święceń, następującymi słowami: Czcigodny ojcze, Kościół N. prosi, abyś księdza N. wyświęcił na biskupa. Jeśli święci się biskupa nierezydencjalnego, mówi: Czcigodny ojcze, święta Matka, Kościół katolicki, prosi, abyś księdza N. wyświęcił na biskupa.

Biskup, główny szafarz święceń, pyta: Czy macie nominację Stolicy Apostolskiej? Prezbiter odpowiada: Mamy. Biskup, główny szafarz święceń, poleca: Odczytajcie. Wszyscy siadają i czyta się dokument. Po jego odczytaniu wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki326.

515. Wszyscy nadal siedzą. Biskup, główny szafarz święceń, głosi homilię, w której na podstawie czytań wykonanych w czasie liturgii słowa wyjaśnia duchowieństwu, ludowi i elektowi istotę posługiwania biskupa. Może posłużyć się tekstem zaproponowanym w Pontyfikale rzymskim albo przemawiać własnymi, podobnymi słowami327.

516. Po homilii elekt staje przed głównym szafarzem święceń, który zadaje mu przewidziane w pontyfikale pytania, dotyczące gotowości dochowania wiary i pełnienia powierzonego mu urzędu posługiwania328.

517. Biskupi zdejmują mitry. Wszyscy wstają. Główny szafarz święceń stojąc, składa ręce i zwrócony do ludu mówi: Błagajmy, najmilsi. Elekt kładzie się na ziemię. Dwaj kantorzy rozpoczynają śpiew litanii, na wezwania której wszyscy odpowiadają.

W niedziele i w okresie Wielkanocy tylko elekt pada na twarz, zaś wszyscy inni stoją; a w pozostałe dni – klęczą. W tym ostatnim przypadku diakon wzywa: Klęknijmy.

W odpowiednich miejscach litanii można dodać pewne imiona świętych (np. patrona, tytułu kościoła, patrona przyjmującego święcenia itp.) albo wezwania dostosowane do okoliczności. Litania zajmuje miejsce modlitwy powszechnej329.

518. Po zakończeniu litanii sam biskup, główny szafarz święceń, wstaje i rozłożywszy ręce wypowiada modlitwę: Panie, przyjmij łaskawie. Jeśli tego wymagają okoliczności, diakon wzywa: Powstańmy, i wszyscy wstają330.

519. Elekt wstaje, podchodzi do głównego szafarza święceń i klęka przed nim.

Główny szafarz święceń, otrzymawszy mitrę, kładzie ręce na głowę elekta, nic nie mówiąc.

Następnie wszyscy biskupi podchodzą kolejno i nakładają ręce na głowę elekta, nic nie mówiąc. Po nałożeniu rąk biskupi stają po obu stronach głównego szafarza święceń, w ten sposób, aby wierni mogli dobrze widzieć czynności liturgiczne, i tak pozostają aż do końca modlitwy święceń331.

520. Główny szafarz święceń bierze od diakona księgę Ewangelii, otwiera ją i kładzie na głowę elekta. Dwaj diakoni stojąc, po obu stronach elekta, trzymają nad jego głową księgę Ewangelii aż do końca modlitwy święceń332.

521. Podczas gdy elekt klęczy przed nim, główny szafarz święceń, stojąc bez mitry w otoczeniu innych biskupów, także bez mitry, rozkłada ręce i wypowiada modlitwę święceń: Boże i Ojcze naszego Pana, Jezusa Chrystusa.

Wszyscy biskupi udzielający święceń, mając ręce złożone, wypowiadają przyciszonym głosem część modlitwy, która rozpoczyna się od: Teraz, Boże, wylej na tego wybranego, i kończy słowami: na nieustanną cześć i chwałę Twojego imienia.

Pozostałą część modlitwy święceń wypowiada tylko biskup, główny szafarz święceń. Na koniec modlitwy wszyscy mówią: Amen333.

522. Po modlitwie święceń diakoni zabierają księgę Ewangelii, trzymaną nad głową święconego, i jeden z diakonów zachowuje księgę w swoich rękach, aż zostanie podana wyświęconemu biskupowi. Wszyscy siadają. Biskup, główny szafarz święceń i pozostali szafarze, nakładają mitry334.

523. Główny szafarz święceń otrzymuje płócienny gremiał. Bierze od diakona naczynie z krzyżmem świętym i namaszcza głowę klęczącego przed nim nowo wyświęconego biskupa, mówiąc: Niech Bóg, który uczynił cię uczestnikiem najwyższego kapłaństwa Chrystusa. Po namaszczeniu głowy główny szafarz myje ręce335.

524. Główny szafarz święceń bierze od diakona księgę Ewangelii i wręcza ją wyświęconemu mówiąc: Przyjmij Ewangelię336. Następnie diakon odbiera księgę Ewangelii i kładzie ją na właściwym miejscu337.

525. Główny szafarz przekazuje wyświęconemu insygnia biskupie. Najpierw wkłada pierścień na serdeczny palec prawej ręki wyświęconego mówiąc: Przyjmij pierścień, znak wierności. Jeśli wyświęconemu przysługuje paliusz, główny szafarz bierze go od diakona i nakłada na ramiona wyświęconego przed włożeniem mitry, mówiąc: Przyjmij paliusz wzięty z konfesji świętego Piotra338. Następnie nakłada mu mitrę mówiąc: Przyjmij mitrę i niech jaśnieje w tobie blask świętości339. Potem wręcza mu pastorał mówiąc: Przyjmij pastorał, znak urzędu pasterskiego posługiwania340.

526. Wszyscy wstają. Jeżeli święcenia odbywają się we własnym kościele wyświęconego, główny szafarz święceń zaprasza go, aby zasiadł na katedrze, do której go prowadzi. Jeżeli święcony biskup nie znajduje się we własnym kościele, główny szafarz święceń zaprasza wyświęconego, aby zasiadł jako pierwszy wśród biskupów koncelebrujących341.

527. Wyświęcony oddaje pastorał, wstaje, i otrzymuje pocałunek pokoju od głównego szafarza oraz wszystkich biskupów.

W tym czasie, aż do końca tego obrzędu, można wykonać Psalm 96 (95) z antyfoną Idźcie i głoście światu Ewangelię lub inny śpiew, odpowiadający treścią antyfonie, zwłaszcza jeżeli Psalm 96 (95) był wykonywany jako psalm responsoryjny w liturgii słowa342. Śpiew trwa aż do chwili, gdy wszyscy biskupi przekażą sobie pocałunek pokoju.

528. Jeżeli święcenia odbywały się we własnym kościele nowo wyświęconego biskupa, główny szafarz może go zaprosić, aby odtąd przewodniczył koncelebracji liturgii eucharystycznej. Jeśli zaś miejscem święceń był inny kościół, główny szafarz nadal przewodniczy liturgii. W tym przypadku nowo wyświęcony biskup zajmuje pierwsze miejsce wśród pozostałych koncelebransów.

529. Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle. Wyznanie wiary odmawia się zgodnie z przepisami. Opuszcza się modlitwę powszechną.

530. Liturgię eucharystyczną sprawuje się zgodnie z obrzędem koncelebrowanej Mszy wspólnotowej.

W Modlitwie eucharystycznej jeden z biskupów koncelebrujących wspomina nowo wyświęconego, wypowiadając formułę podaną w obrzędach święceń343.

Rodzice i krewni wyświęconego biskupa mogą przyjąć Komunię Świętą pod obiema postaciami.

531. Po modlitwie po Komunii śpiewa się hymn Ciebie, Boga, wysławiamy albo inny hymn podobnej treści, według miejscowego zwyczaju. W tym czasie nowo wyświęcony biskup otrzymuje mitrę i pastorał oraz – poprzedzany przez dwóch spośród biskupów udzielających święceń – przechodzi przez kościół, błogosławiąc wszystkich344.

532. Po śpiewie wyświęcony biskup, stojąc przy ołtarzu lub – jeśli znajduje się w swoim kościele – przy katedrze, może krótko przemówić do ludu345.

533. Biskup, który przewodniczył liturgii eucharystycznej, udziela błogosławieństwa. Stojąc w mitrze i zwrócony w stronę ludu, mówi: Pan z wami. Jeden z diakonów może wezwać wiernych: Pochylcie głowy na błogosławieństwo. Biskup wyciąga ręce nad ludem i wygłasza wezwania uroczystego błogosławieństwa. Następnie składa ręce, otrzymuje pastorał i mówi: Błogosławieństwo Boga wszechmogącego, po czym wykonując nad ludem trzykrotny znak krzyża, dodaje: Ojca, + i Syna, + i Ducha + Świętego, niech zstąpi na was i pozostanie na zawsze. Wszyscy odpowiadają: Amen.

Formuła błogosławieństwa zmienia się zależnie od tego, czy błogosławi nowo wyświęcony biskup, czy główny szafarz święceń346.

534. Diakon odsyła lud mówiąc: Idźcie w pokoju Chrystusa, a wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki. Po błogosławieństwie i odesłaniu ludu przez diakona odbywa się, jak zwykle, procesjonalny powrót do zakrystii347.

III. Święcenia prezbiterów

535. Wszyscy prezbiterzy koncelebrują z biskupem Mszę swoich święceń. Jest bardzo stosowne, aby biskup dopuścił do koncelebracji także innych prezbiterów. W tym przypadku prezbiterzy nowo wyświęceni zajmują pierwsze miejsca przed innymi prezbiterami koncelebrującymi348.

536. Kandydaci do święceń prezbiteratu ubierają albę (humerał i pasek) oraz stułę w sposób, w jaki noszą ją diakoni.

Kolor szat winien odpowiadać sprawowanej Mszy Świętej. Można także użyć szat koloru białego albo świątecznych349.

537. Oprócz tego, co wymieniono wyżej i co jest potrzebne do koncelebrowania Mszy wspólnotowej, należy przygotować:

− Pontyfikał rzymski z tekstami obrzędów święceń;

− ornaty dla każdego z kandydatów;

− stuły dla prezbiterów, którzy nie koncelebrują, lecz mają nakładać ręce na święconych;

− płócienny gremiał;

− krzyżmo święte;

− to, co potrzebne do umycia rąk biskupa i wyświęconych;

− krzesło dla biskupa, jeśli święcenia nie odbywają się przy katedrze;

− odpowiedniej wielkości kielich nakryty welonem do Komunii koncelebransów oraz innych osób, mających przyjąć Komunię Świętą pod obiema postaciami.

538. Po odpowiednim przygotowaniu wszystkiego odbywa się, jak zwykle, procesja przez kościół do ołtarza. Za diakonem niosącym księgę Ewangelii oraz za innymi diakonami – jeśli są – idą kandydaci do święceń, koncelebrujący prezbiterzy, potem biskup, zaś nieco w tyle za nim dwaj asystujący mu diakoni oraz usługujący do księgi, mitry i pastorału. Po przyjściu do ołtarza i wykonaniu należnego ukłonu wszyscy zajmują wyznaczone dla nich miejsca350.

539. Obrzędy wstępne i liturgia słowa odbywają się jak zwykle, aż do Ewangelii włącznie351.

540. Po Ewangelii rozpoczynają się święcenia prezbiterów. Biskup zasiada na katedrze lub, jeśli trzeba, na przygotowanym dla niego miejscu, i otrzymuje mitrę.

541. Odbywa się przedstawienie kandydatów. Diakon wzywa kandydatów do święceń mówiąc: Niech przystąpią mający przyjąć święcenia prezbiteratu. Każdy z nich, wezwany z imienia i nazwiska, odpowiada: Jestem, podchodzi do biskupa i składa mu ukłon352.

542. Gdy wszyscy kandydaci ustawią się przed biskupem, upoważniony przez biskupa prezbiter mówi: Czcigodny ojcze, święta Matka, Kościół, prosi, abyś tych naszych braci wyświęcił na prezbiterów. Biskup pyta go: Czy wiesz, że są tego godni? Prezbiter odpowiada: Po zbadaniu opinii wiernych. Biskup konkluduje: Z pomocą Pana Boga i naszego Zbawiciela, Jezusa Chrystusa, wybieramy tych naszych braci do stanu prezbiteratu. Wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki353.

543. Następnie wszyscy siadają. Biskup, zależnie od uznania, otrzymuje mitrę i pastorał oraz głosi homilię, w której na podstawie czytań wykonanych w liturgii słowa wyjaśnia ludowi i kandydatom istotę urzędu posługiwania prezbiterów. Może to uczynić słowami podanymi w Pontyfikale rzymskim354 lub w podobny sposób.

544. Po homilii wybrani na prezbiterów stają przed biskupem, który zadaje im pytania, rozpoczynając słowami: Drodzy synowie355.

545. Biskup oddaje pastorał. Następnie każdy z wybranych na prezbiterów podchodzi do biskupa, klęka przed nim i swoje złożone ręce wkłada w ręce biskupa. Biskup od każdego z nich przyjmuje przyrzeczenie posłuszeństwa w sposób podany w pontyfikale356.

546. Wszyscy wstają. Biskup stojąc bez mitry, składa ręce i zwrócony do ludu mówi: Błagajmy, najmilsi, Boga, Ojca wszechmogącego. Wybrani padają na twarz.

W niedziele i w okresie Wielkanocy wszyscy (oprócz kandydatów do święceń) stoją, a w pozostałe dni – klęczą. W tym ostatnim przypadku diakon wzywa: Klęknijmy.

Dwaj kantorzy rozpoczynają śpiew litanii, na wezwania której wszyscy odpowiadają. W odpowiednich miejscach można dodać pewne imiona świętych (np. patrona, tytułu kościoła, patrona przyjmujących święcenia itp.) albo wezwania dostosowane do okoliczności; litania bowiem zastępuje modlitwę powszechną.

547. Po zakończeniu litanii sam biskup wstaje i rozłożywszy ręce wypowiada modlitwę: Wysłuchaj nas, Panie, nasz Boże. Jeśli tego wymagają okoliczności, diakon wzywa: Powstańmy, i wszyscy wstają357.

548. Biskup z nałożoną mitrą staje przed katedrą lub w innym odpowiednim miejscu. Każdy z wybranych na prezbitera podchodzi do biskupa i klęka przed nim. Biskup kładzie każdemu ręce na głowę, nic nie mówiąc358.

549. Po nałożeniu rąk przez biskupa prezbiterzy koncelebrujący i wszyscy inni prezbiterzy, ubrani w alby (lub komże) i stuły, nic nie mówiąc, kładą ręce na każdego z wybranych. Po nałożeniu rąk prezbiterzy stają obok biskupa aż do końca modlitwy święceń, tak jednak, aby wierni mogli dobrze widzieć czynności liturgiczne359.

550. Wszyscy wybrani klękają przed biskupem, który stojąc bez mitry, rozkłada ręce i wypowiada modlitwę święceń360.

551. Po modlitwie święceń wszyscy siadają. Biskup otrzymuje mitrę. Wyświęceni wstają. Prezbiterzy, którzy otaczali biskupa, wracają na swoje miejsca. Kilku z nich nakłada wyświęconym stułę na sposób właściwy prezbiterom oraz ornat361.

552. Po nałożeniu biskupowi płóciennego gremiału, i po odpowiednim wyjaśnieniu podanym ludowi, każdy z wyświęconych klęka przed biskupem, który namaszcza mu dłonie świętym krzyżmem mówiąc: Nasz Pan, Jezus Chrystus. Następnie biskup i wyświęceni myją ręce362.

553. W czasie nakładania wyświęconym stuły i ornatu oraz namaszczania rąk przez biskupa wykonuje się Psalm 110 (109) z antyfoną Jesteś Kapłanem tak jak Melchizedek lub inny śpiew odpowiadający treścią antyfonie363, zwłaszcza jeżeli Psalm 110 (109) był śpiewany jako psalm responsoryjny w liturgii słowa. Śpiew trwa aż do chwili, gdy wszyscy wyświęceni wrócą na swoje miejsca.

554. Wierni przynoszą chleb na patenie oraz wino z wodą w kielichu, przeznaczone do Mszy Świętej. Diakon przyjmuje te dary i przynosi biskupowi, który je wręcza każdemu z wyświęconych, klęczącemu przed nim, i mówi: Przyjmij dary ludu świętego364.

555. Biskup obejmuje każdego z wyświęconych i udziela mu pocałunku pokoju mówiąc: Pokój z tobą. Wyświęcony odpowiada: I z duchem twoim.

Jeśli okoliczności na to pozwalają, inni obecni prezbiterzy przez pocałunek pokoju wyrażają przyjęcie nowo wyświęconych do stanu prezbiteratu.

W tym czasie można śpiewać Psalm 100 (99) lub responsorium Już was nie będę nazywał sługami. Śpiew kończy się, gdy biskup i prezbiterzy przekazali wyświęconym pocałunek pokoju.

556. Wyznanie wiary odmawia się zgodnie z przepisami. Opuszcza się modlitwę powszechną365.

557. Liturgię eucharystyczną koncelebruje się jak zwykle; opuszcza się jednak przygotowanie kielicha366.

558. W Modlitwie eucharystycznej biskup lub jeden z prezbiterów koncelebrujących wspomina nowo wyświęconych w sposób podany w obrzędach święceń367.

559. Rodzice i krewni wyświęconych mogą przyjąć Komunię Świętą pod obiema postaciami368.

Po rozdaniu Komunii Świętej można wykonać pieśń dziękczynną369.

Zamiast zwykłego błogosławieństwa można udzielić błogosławieństwa uroczystego. Jeden z diakonów poprzedza je wezwaniem: Pochylcie głowy na błogosławieństwo. Biskup wyciąga ręce nad ludem i wygłasza wezwania błogosławieństwa. Następnie składa ręce, otrzymuje pastorał i mówi: Błogosławieństwo Boga wszechmogącego, po czym wykonując nad ludem trzykrotny znak krzyża, dodaje: Ojca, + i Syna, + i Ducha + Świętego, niech zstąpi na was i pozostanie na zawsze. Wszyscy odpowiadają: Amen.

Po błogosławieństwie i odesłaniu ludu przez diakona odbywa się, jak zwykle, procesjonalny powrót do zakrystii.

IV. Święcenia diakonów

560. Biskup i koncelebrujący prezbiterzy ubierają szaty liturgiczne wymagane przy sprawowaniu Mszy Świętej. Kandydaci do święceń otrzymują albę (humerał i pasek).

Kolor szat winien odpowiadać sprawowanej Mszy Świętej. Można także użyć szat koloru białego albo świątecznych370.

561. Oprócz tego, co jest potrzebne do sprawowania Mszy wspólnotowej, należy przygotować:

− Pontyfikał rzymski z tekstami obrzędów święceń;

− stuły i dalmatyki dla poszczególnych kandydatów;

− krzesło dla biskupa przed ołtarzem lub w innym stosownym miejscu, jeśli święcenia nie będą się odbywać przy katedrze;

− odpowiedniej wielkości kielich nakryty welonem do Komunii Świętej pod obiema postaciami.

562. Po odpowiednim przygotowaniu wszystkiego odbywa się, jak zwykle, procesja przez kościół do ołtarza. Kandydaci do święceń idą przed diakonem niosącym księgę Ewangelii, używaną we Mszy Świętej i w czasie święceń. Następnie idą inni diakoni – jeśli są – prezbiterzy koncelebrujący, potem biskup, zaś nieco w tyle za nim dwaj asystujący mu diakoni oraz usługujący do księgi, mitry i pastorału. Po przyjściu do ołtarza i wykonaniu należnego ukłonu wszyscy zajmują wyznaczone dla nich miejsca.

563. Obrzędy wstępne i liturgia słowa odbywają się jak zwykle, aż do Ewangelii włącznie.

Po odczytaniu Ewangelii diakon kładzie z powrotem księgę Ewangelii na ołtarzu, gdzie pozostaje ona aż do wręczenia wyświęconym.

564. Rozpoczynają się święcenia diakonów. Biskup siada na katedrze lub zajmuje inne przygotowane dla niego miejsce i otrzymuje mitrę.

565. Odbywa się przedstawienie kandydatów. Diakon wzywa kandydatów do święceń mówiąc: Niech przystąpią mający przyjąć święcenia diakonatu. Każdy z nich, wezwany z imienia i nazwiska, odpowiada: Jestem, podchodzi do biskupa i składa mu ukłon371.

566. Gdy wszyscy kandydaci ustawią się przed biskupem, upoważniony przez biskupa prezbiter mówi: Czcigodny ojcze, święta Matka, Kościół, prosi, abyś tych naszych braci wyświęcił na diakonów. Biskup pyta go: Czy wiesz, że są tego godni? Prezbiter odpowiada: Po zbadaniu opinii wiernych. Biskup konkluduje: Z pomocą Pana Boga i naszego Zbawiciela, Jezusa Chrystusa, wybieramy tych naszych braci do stanu diakonatu, a wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki372.

567. Następnie wszyscy siadają. Biskup, jeśli uzna za stosowne, otrzymuje mitrę i pastorał, po czym głosi homilię, w której na podstawie czytań wykonanych w liturgii słowa wyjaśnia ludowi i kandydatom istotę urzędu posługiwania diakonów. Uwzględnia przy tym sytuację kandydatów, a mianowicie to, czy są wśród nich żonaci i nieżonaci, czy tylko nieżonaci albo tylko żonaci. Może to uczynić słowami podanymi w pontyfikale lub w podobny sposób.

568. Po homilii wybrani na diakonów stają przed biskupem i odpowiadają na jego pytania. Pytanie czwarte, dotyczące życia w stanie celibatu, zadaje biskup tylko kandydatom nieżonatym oraz zakonnikom po ślubach wieczystych. Opuszcza je, jeżeli kandydatami do święceń są tylko żonaci373.

569. Po pytaniu dotyczącym gotowości naśladowania Chrystusa obecnego pod postaciami chleba i wina biskup oddaje pastorał. Każdy z wybranych na diakonów podchodzi do biskupa, klęka przed nim i swoje złożone ręce wkłada w ręce biskupa. Biskup przyjmuje od każdego z nich przyrzeczenie posłuszeństwa w sposób podany w pontyfikale374.

570. Wszyscy wstają. Biskup, stojąc bez mitry, składa ręce i zwrócony do ludu mówi: Błagajmy, najmilsi, Boga Ojca wszechmogącego. Wybrani padają na twarz. W niedziele i w okresie Wielkanocy wszyscy (oprócz kandydatów do święceń) stoją, a w pozostałe dni – klęczą. W tym ostatnim przypadku diakon wzywa: Klęknijmy.

Dwaj kantorzy rozpoczynają śpiew litanii, na wezwania której wszyscy odpowiadają. Można dodać pewne imiona świętych (np. patrona, tytułu kościoła, patrona przyjmujących święcenia itp.) albo wezwania dostosowane do okoliczności; litania bowiem zastępuje modlitwę powszechną375.

571. Po skończeniu litanii sam biskup wstaje i rozłożywszy ręce, wypowiada modlitwę: Panie Boże, wysłuchaj łaskawie nasze modlitwy. Jeśli tego wymagają okoliczności, diakon wzywa: Powstańmy, i wszyscy wstają 376.

572. Biskup z nałożoną mitrą staje przed katedrą lub w innym odpowiednim miejscu. Każdy z wybranych podchodzi do biskupa i klęka przed nim. Biskup kładzie każdemu ręce na głowę, nic nie mówiąc377.

573. Wszyscy wybrani klękają przed biskupem, który stojąc bez mitry, rozkłada ręce i wypowiada modlitwę święceń378.

574. Po modlitwie święceń wszyscy siadają. Biskup otrzymuje mitrę. Wyświęceni wstają. Kilku diakonów lub innych posługujących nakłada każdemu z wyświęconych stułę na sposób właściwy diakonom oraz dalmatykę. W tym czasie można wykonać antyfonę Szczęśliwi, którzy mieszkają w Twym domu wraz z Psalmem 84 (83) lub inny śpiew, odpowiadający treścią antyfonie, zwłaszcza jeżeli Psalm 84 (83) był śpiewany jako psalm responsoryjny w liturgii słowa. Śpiew trwa aż do chwili, gdy wszyscy wyświęceni ubiorą dalmatykę379.

575. Wyświęceni ubrani w szaty diakona podchodzą do biskupa, który każdemu klęczącemu przed nim podaje księgę Ewangelii mówiąc: Przyjmij Chrystusową Ewangelię380.

576. Biskup obejmuje każdego z wyświęconych i udziela mu pocałunku pokoju mówiąc: Pokój z tobą. Diakon odpowiada: I z duchem twoim.

Jeśli okoliczności na to pozwalają, inni obecni diakoni pocałunkiem pokoju wyrażają przyjęcie nowo wyświęconych do stanu diakonatu. W tym czasie można wykonać antyfonę Wiernego sługę uwielbi mój Ojciec wraz z Psalmem 146 (145) lub inny śpiew odpowiadający treścią antyfonie. Śpiew trwa aż do chwili, gdy wszyscy wymienią pocałunek pokoju381.

577. Wyznanie wiary odmawia się zgodnie z przepisami. Opuszcza się modlitwę powszechną382.

578. Liturgię eucharystyczną sprawuje się jak zwykle. Niektórzy z nowo wyświęconych przynoszą biskupowi dary do Mszy Świętej i przynajmniej jeden z nich posługuje biskupowi przy ołtarzu.

579. W Modlitwie eucharystycznej wspomina się nowo wyświęconych w sposób podany w obrzędach święceń383.

580. Diakoni nowo wyświęceni przyjmują Komunię Świętą pod obiema postaciami. Diakon posługujący biskupowi podaje kielich. Niektórzy z nowo wyświęconych diakonów pomagają biskupowi w udzielaniu Komunii Świętej wiernym, zwłaszcza jako usługujący przy podawaniu kielicha384.

Rodzice i krewni wyświęconych mogą przyjąć Komunię Świętą pod obiema postaciami385.

Po rozdaniu Komunii Świętej można wykonać pieśń dziękczynną.

Zamiast zwykłego błogosławieństwa można udzielić błogosławieństwa uroczystego. Jeden z diakonów poprzedza je wezwaniem: Pochylcie głowy na błogosławieństwo. Biskup wyciąga ręce nad ludem i wygłasza wezwania błogosławieństwa. Następnie składa ręce, otrzymuje pastorał i mówi: Błogosławieństwo Boga wszechmogącego, po czym wykonując nad ludem trzykrotny znak krzyża, dodaje: Ojca, + i Syna, + i Ducha + Świętego, niech zstąpi na was i pozostanie na zawsze. Wszyscy odpowiadają: Amen.

Po błogosławieństwie i odesłaniu ludu przez diakona odbywa się, jak zwykle, procesjonalny powrót do zakrystii.

V. Połączone obrzędy święceń diakonów i prezbiterów

581. Odnośnie do przygotowania kandydatów oraz celebracji należy zachować przepisy podane wyżej, w numerach 535 – 537 oraz 560 i 561.

582. Po odpowiednim przygotowaniu wszystkiego odbywa się, jak zwykle, procesja przez kościół do ołtarza. Kandydaci na diakonów idą przed diakonem niosącym księgę Ewangelii, i przed innymi diakonami – jeśli są. Kandydaci na prezbiterów idą za innymi diakonami, a przed prezbiterami koncelebrującymi. Na końcu idzie sam biskup, zaś nieco w tyle za nim dwaj asystujący mu diakoni oraz usługujący do księgi, mitry i pastorału. Po przyjściu do ołtarza i wykonaniu należnego ukłonu wszyscy zajmują wyznaczone dla nich miejsca386.

583. Obrzędy wstępne i liturgia słowa odbywają się jak zwykle, aż do Ewangelii włącznie387.

584. Po Ewangelii rozpoczynają się święcenia. Biskup zasiada na katedrze lub na krześle przygotowanym w innym miejscu i otrzymuje mitrę.

Odbywa się przedstawienie kandydatów. Najpierw diakon wzywa kandydatów do diakonatu mówiąc: Niech przystąpią mający przyjąć święcenia diakonatu. Każdy z nich, wezwany z imienia i nazwiska, odpowiada: Jestem, podchodzi do biskupa i składa mu ukłon. Gdy wszyscy kandydaci ustawią się przed biskupem, upoważniony przez biskupa prezbiter mówi: Czcigodny ojcze, święta Matka, Kościół, prosi, abyś tych naszych braci wyświęcił na diakonów. Biskup pyta go: Czy wiesz, że są tego godni? Prezbiter odpowiada: Po zbadaniu opinii wiernych. Biskup konkluduje: Z pomocą Pana Boga i naszego Zbawiciela, Jezusa Chrystusa, wybieramy tych naszych braci do stanu diakonatu. Wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.

Następnie diakon wzywa kandydatów do prezbiteratu mówiąc: Niech przystąpią mający przyjąć święcenia prezbiteratu. Każdy z nich, wezwany z imienia i nazwiska, odpowiada: Jestem, podchodzi do biskupa i składa mu ukłon. Gdy wszyscy kandydaci na prezbiterów ustawią się przed biskupem, upoważniony przez biskupa prezbiter mówi: Czcigodny ojcze, święta Matka, Kościół prosi. Biskup pyta go: Czy wiesz, że są tego godni? Prezbiter odpowiada: Po zbadaniu opinii wiernych. Biskup konkluduje: Z pomocą Pana Boga i naszego Zbawiciela, Jezusa Chrystusa, wybieramy tych naszych braci do stanu prezbiteratu, a wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.

585. Następnie wszyscy siadają. Biskup, jeśli uzna to za stosowne, przyjmuje mitrę i pastorał oraz głosi homilię, w której na podstawie czytań wykonanych w liturgii słowa wyjaśnia ludowi i kandydatom istotę urzędu posługiwania diakonów i prezbiterów. Uwzględnia przy tym sytuację kandydatów do diakonatu, a mianowicie to, czy są wśród nich żonaci i nieżonaci, czy tylko nieżonaci albo tylko żonaci. Może to uczynić słowami podanymi w pontyfikale lub w podobny sposób388.

586. Po homilii wybrani na diakonów stają przed biskupem i odpowiadają na jego pytania. Pytanie dotyczące przyrzeczenia celibatu zadaje biskup tylko kandydatom nieżonatym oraz zakonnikom po ślubach wieczystych.

587. Po pytaniu dotyczącym naśladowania Chrystusa obecnego pod postaciami chleba i wina biskup oddaje pastorał. Każdy z wybranych na diakonów podchodzi do biskupa, klęka przed nim i swoje złożone ręce wkłada w ręce biskupa. Biskup przyjmuje od każdego z kandydatów przyrzeczenie posłuszeństwa w sposób przewidziany w pontyfikale389. Wybrani na diakonów wracają na swoje miejsca i siadają.

588. Po przyrzeczeniu wybranych na diakonów przed biskupem stają wybrani na prezbiterów. Biskup zadaje im pytania związane z urzędem ich posługi. Po piątym pytaniu dotyczącym zjednoczenia z Chrystusem, Najwyższym Kapłanem, każdy z wybranych na prezbiterów podchodzi do biskupa, klęka przed nim i swoje złożone ręce wkłada w ręce biskupa. Biskup przyjmuje od każdego z kandydatów przyrzeczenie posłuszeństwa w sposób przewidziany w pontyfikale390.

589. Wszyscy wstają. Biskup, stojąc bez mitry, składa ręce i zwrócony do ludu mówi: Błagajmy, najmilsi, Boga Ojca wszechmogącego. Wybrani padają na twarz.

W niedziele i w okresie Wielkanocy wszyscy (oprócz kandydatów do święceń) stoją, a w pozostałe dni – klęczą. W tym ostatnim przypadku diakon wzywa: Klęknijmy.

Dwaj kantorzy rozpoczynają śpiew litanii, na wezwania której wszyscy odpowiadają. W litanii można dodać pewne imiona świętych (np. patrona, tytułu kościoła, patrona przyjmujących święcenia itp.) albo wezwania dostosowane do okoliczności.

Po zakończeniu litanii sam biskup wstaje i rozłożywszy ręce wypowiada modlitwę: Panie Boże, wysłuchaj łaskawie nasze modlitwy. Jeśli wymagają tego okoliczności, diakon wzywa: Powstańmy, i wszyscy wstają391.

Po litanii wybrani do stanu prezbiteratu odchodzą na swoje miejsca. Odbywają się święcenia diakonów.

590. Święcenia diakonów sprawuje się zgodnie z obrzędem opisanym wyżej, w numerach 572 – 575. Pocałunek pokoju przekazuje się po święceniach prezbiterów.

591. Po wyświęceniu diakoni odchodzą na swoje miejsca. Teraz przystępują wybrani do święceń prezbiteratu. Wszyscy wstają. Biskup, stojąc bez mitry, składa ręce i zwrócony do ludu mówi: Błagajmy, najmilsi, Boga wszechmogącego. Wszyscy przez chwilę modlą się w milczeniu.

592. Święcenia prezbiterów odbywają się zgodnie z obrzędem opisanym wyżej, w numerach 548 – 554.

593. Biskup obejmuje każdego z wyświęconych, najpierw prezbiterów, potem diakonów, i udziela im pocałunku pokoju mówiąc: Pokój z tobą. Wyświęcony odpowiada: I z duchem twoim. Jeśli okoliczności na to pozwalają, wszyscy lub przynajmniej niektórzy z obecnych prezbiterów przez pocałunek mogą wyrazić swoje zjednoczenie z nowo wyświęconymi w stanie prezbiteratu. Także wszyscy lub przynajmniej niektórzy diakoni mogą to uczynić w odniesieniu do nowo wyświęconych diakonów.

W tym czasie wykonuje się responsorium Już was nie będę nazywał sługami lub antyfonę Przyjaciel czyni, co Bóg nakazuje z Psalmem 100 (99) albo inny śpiew zgodny z treścią responsorium lub antyfony392. Śpiew kończy się, gdy biskup, prezbiterzy i diakoni przekażą wyświęconym pocałunek pokoju.

594. Wyznanie wiary odmawia się zgodnie z przepisami. Opuszcza się modlitwę powszechną393.

595. W liturgii eucharystycznej opuszcza się przygotowanie kielicha. Jeden z nowo wyświęconych diakonów posługuje biskupowi przy ołtarzu394.

596. W Modlitwie eucharystycznej biskup lub jeden z prezbiterów koncelebrujących wspomina nowo wyświęconych prezbiterów i diakonów w sposób przewidziany w obrzędach święceń395.

597. Nowo wyświęceni diakoni przyjmują Komunię Świętą pod obiema postaciami. Diakon posługujący biskupowi podaje kielich. Niektórzy z nowo wyświęconych diakonów pomagają biskupowi w udzielaniu Komunii Świętej wiernym, zwłaszcza jako usługujący przy podawaniu kielicha.

Rodzice i krewni wyświęconych mogą przyjąć Komunię Świętą pod obiema postaciami396.

Obrzędy zakończenia odbywają się jak zwykle. Zamiast zwykłego błogosławieństwa biskup może udzielić błogosławieństwa uroczystego, wygłaszając wezwania podane w pontyfikale397.

VI. Przyjęcie kandydatów do diakonatu i prezbiteratu

598. Obrzęd przyjęcia zmierza do tego, aby ktoś kto pragnie przyjąć święcenia diakonatu lub prezbiteratu, publicznie wyraził swoją wolę oddania się Bogu i Kościołowi przez pełnienie posługi wynikającej ze święceń. Kościół zaś przyjmując tę gotowość, wybiera i wzywa go, aby się przygotował na przyjęcie święceń i w ten sposób mógł być zaliczony w poczet kandydatów do diakonatu lub prezbiteratu 398.

Ci, którzy przygotowują się do prezbiteratu po złożeniu ślubów w zakonach kleryckich nie są obowiązani do zachowania tego obrzędu.

599. Obrzęd przyjęcia odbywa się po stwierdzeniu, że decyzja przystąpienia do święceń jest wystarczająco dojrzała i poparta niezbędnymi przymiotami.

600. Sprawuje go biskup lub wyższy przełożony zakonu kleryckiego, zależnie od przynależności kandydata399.

601. Obrzęd przyjęcia może być sprawowany każdego dnia, z wyjątkiem Triduum Paschalnego, Wielkiego Tygodnia, Środy Popielcowej i Wspomnienia wszystkich wiernych zmarłych. Może się odbyć w kościele lub kaplicy seminarium albo zgromadzenia zakonnego, np. z okazji spotkania prezbiterów lub diakonów, w czasie Mszy Świętej, sprawowania Liturgii godzin albo celebracji słowa Bożego. Ze względu na znaczenie obrzędu, nie należy go łączyć ze święceniami ani z ustanowieniem lektorów i akolitów400.

602. Biskupowi winien towarzyszyć diakon lub prezbiter upoważniony do wezwania kandydatów oraz inni posługujący.

603. Jeżeli przyjęcie odbywa się w czasie Mszy Świętej, biskup przewodniczący ubiera szaty wymagane przy sprawowaniu Eucharystii, używa też mitry i pastorału. Jeżeli zaś odbywa się poza Mszą, biskup może przywdziać albę oraz nałożyć na nią krzyż noszony na piersiach, stułę i kapę odpowiedniego koloru. Może też nałożyć tylko krzyż i stułę na rokietę i mucet: w tym przypadku biskup nie używa mitry ani pastorału.

604. Jeśli obrzęd odbywa się w czasie Mszy Świętej, można sprawować w szatach białych Mszę o powołania kapłańskie, z czytaniami właściwymi dla obrzędu przyjęcia401.

W dniach wymienionych w numerach 2 – 9 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych należy sprawować Mszę z dnia.

W dniach zaś, w których nie sprawuje się Mszy o powołania kapłańskie, jedno z czytań można wziąć spośród tekstów przeznaczonych dla obrzędu przyjęcia, z wyjątkiem dni wymienionych w numerach 2 – 4 w Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych.

605. Jeśli przyjęcie odbywa się podczas celebracji słowa Bożego, rozpoczyna się ono odpowiednią pieśnią, pozdrowieniem wypowiedzianym przez przewodniczącego i kolektą Mszy o powołania kapłańskie. Czytania bierze się spośród tekstów przeznaczonych dla obrzędu przyjęcia402.

606. Jeśli obrzęd sprawuje się w połączeniu z Liturgią godzin, rozpoczyna się po dłuższym lub krótszym czytaniu słowa Bożego.

607. Po czytaniu biblijnym (po Ewangelii) biskup przewodniczący głosi homilię. Jeśli uzna za stosowne, może przemawiać siedząc na katedrze, w mitrze i z pastorałem w ręku. W homilii może się posłużyć tekstem podanym w pontyfikale403 lub podobnymi słowami.

608. Wyznaczony do tego diakon lub prezbiter wzywa kandydatów z imienia i nazwiska. Każdy z nich odpowiada: Jestem, a następnie podchodzi do biskupa i składa mu ukłon404.

609. Biskup pyta ich słowami podanymi w Pontyfikale rzymskim i na koniec dodaje: Kościół z radością przyjmuje wasze postanowienie. Niech Bóg dokończy dzieła, które w was rozpoczął. Wszyscy odpowiadają: Amen405.

610. Wszyscy wstają. Biskup, bez mitry i pastorału rozpoczyna wyznanie wiary, jeśli jest przewidziane. Następnie wzywa wiernych do modlitwy słowami: Pokornie prośmy naszego Boga. Diakon albo inny posługujący, odpowiednio przygotowany, wygłasza intencje modlitwy. Wszyscy odpowiadają stosowną aklamacją. Bezpośrednio po wezwaniach biskup wypowiada modlitwę: Boże, wysłuchaj albo: Boże, udziel swoim sługom406.

611. Jeśli obrzęd przyjęcia odbywa się w czasie Mszy Świętej, sprawuje się ją dalej jak zwykle. Kandydaci, ich rodzice i krewni mogą przyjąć Komunię Świętą pod obiema postaciami.

612. Jeśli obrzęd jest połączony z celebracją słowa Bożego, wówczas biskup pozdrawia i błogosławi wiernych, diakon zaś odsyła ich jak zwykle.

613. W Liturgii godzin jej dalszy ciąg następuje po obrzędzie przyjęcia.

Jeżeli przyjęcie odbywa się w czasie Jutrzni lub Nieszporów, po pieśni z Ewangelii i związanej z nią antyfonie, zamiast próśb można wygłosić wezwania modlitwy powszechnej, jak to jest proponowane w pontyfikale. Jako modlitwę kończącą biskup dodaje modlitwę: Boże, wysłuchaj albo: Boże, udziel swoim sługom407.

614. "Kandydaci do diakonatu − zarówno stałego jak i przejściowego − oraz do prezbiteratu obowiązani są przyjąć posługi lektora i akolity, chyba że już je przyjęli, oraz wypełniać je przez pewien czas, aby w ten sposób lepiej przygotować się do przyszłej posługi słowa i ołtarza"408.

Obrzęd ustanowienia lektorów i akolitów jest opisany niżej, w numerach 807 – 837.

Rozdział III

Sakrament małżeństwa

Wprowadzenie

615. Pamięć o obecności Chrystusa Pana na weselu w Kanie Galilejskiej winna skłaniać biskupa do tego, by niekiedy pobłogosławił związek małżeński swoich wiernych, zwłaszcza ubogich.

Przygotowanie i sprawowanie małżeństwa, które dotyczy przede wszystkim samych przyszłych małżonków oraz ich rodziny, ze względów duszpasterskich i liturgicznych należy także do biskupa409.

Celem uwydatnienia prawdy, że obecność biskupa nie jest przejawem względu na osoby410 ani oznaką zewnętrznej okazałości, wskazane jest, aby biskup asystował przy zawieraniu małżeństwa nie w prywatnych kaplicach czy w domach, lecz w kościele katedralnym lub parafialnym. Dzięki temu celebracja sakramentu małżeństwa będzie mieć charakter prawdziwie eklezjalny i umożliwi udział miejscowej wspólnoty wiernych.

616. Do sprawowania małżeństwa należy przygotować to, co jest wymagane przy jego błogosławieństwie dokonywanym przez prezbitera, a ponadto mitrę i pastorał.

617. Wypada, aby biskupowi asystowali: przynajmniej jeden prezbiter, którym z zasady będzie proboszcz, jeden diakon i kilku posługujących.

I. Obrzęd sakramentu małżeństwa w czasie Mszy Świętej

618. Jeżeli sam biskup sprawuje Mszę Świętą, ubiera wszystkie szaty liturgiczne wymagane do jej celebracji, a ponadto używa mitry i pastorału. Jeśli koncelebruje prezbiter, również ubiera przewidziane szaty.

Jeżeli zaś biskup przewodniczy Mszy Świętej, lecz jej nie celebruje, na albę nakłada krzyż noszony na piersiach, stułę i białą kapę. Używa również mitry i pastorału.

Diakon ubiera szaty właściwe dla jego stanu. Inni posługujący ubierają albę lub inną szatę prawnie zatwierdzoną.

Oprócz tego, co jest potrzebne do sprawowania Mszy należy przygotować w prezbiterium:

− Rytuał rzymski z tekstami obrzędu sakaramentu małżeństwa;

− naczynie z wodą pobłogosławioną i kropidło;

− obrączki dla nowożeńców;

− odpowiedniej wielkości kielich nakryty welonem do Komunii Świętej pod obiema postaciami.

619. W ustalonym czasie proboszcz albo inny prezbiter, ubrany w albę (lub komżę) i stułę oraz ornat – jeśli sam ma sprawować Mszę Świętą, zgodnie ze zwyczajem, wychodzi z ministrantami do drzwi kościoła lub przed ołtarz i tam przyjmuje narzeczonych, pozdrawia ich po chrześcijańsku, po czym prowadzi ich na przygotowane dla nich miejsca411.

Teraz biskup podchodzi do ołtarza, składa przed nim głęboki ukłon i ze czcią całuje. Następnie udaje się do katedry lub na inne miejsce przewodniczenia. W tym czasie śpiewa się pieśń na wejście. Po śpiewie i pozdrowieniu wiernych przez biskupa, proboszcz lub inny prezbiter przedstawia nowożeńców.

620. W dni, w które dozwolone są Msze obrzędowe412, można sprawować Mszę za nowożeńców, z własnymi czytaniami, w szatach koloru białego lub świątecznych413.

W dniach wymienionych w numerach 1 – 4 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych sprawuje się Mszę z dnia, z błogosławieństwem nowożeńców po Modlitwie Pańskiej i – zależnie od uznania – uroczystym błogosławieństwem końcowym.

Jeżeli jednak w okresie Narodzenia Pańskiego i w okresie zwykłym małżeństwo zawiera się w niedzielę w czasie Mszy, w której uczestniczy wspólnota parafialna, sprawuje się Mszę z niedzieli.

Jeżeli nie sprawuje się Mszy obrzędowej, jedno z czytań można wziąć spośród czytań przeznaczonych w lekcjonarzu dla Mszy za nowożeńców, jeśli nie przypada dzień wymieniony w numerach 1 – 4 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych.

621. Jeżeli Mszę Świętą połączoną z sakramentem małżeństwa sprawuje się w dniu o charakterze pokutnym, zwłaszcza w Wielkim Poście, należy przypomnieć narzeczonym, aby mieli na uwadze szczególny charakter tego dnia414.

622. Obrzędy wstępne i liturgię słowa sprawuje się jak zwykle. Opuszcza się jednak akt pokuty i zgodnie z przepisami śpiewa hymn Chwała na wysokości.

623. Po homilii biskup w mitrze i z pastorałem staje naprzeciw narzeczonych oraz zadaje im pytania dotyczące dobrowolności zawarcia małżeństwa, wierności, przyjęcia i wychowania potomstwa. Następnie biskup oddaje mitrę i wzywa wiernych do modlitwy, mówiąc: Prośmy Ducha Świętego, aby uświęcił ten związek. Wszyscy stojąc śpiewają trzy zwrotki hymnu O Stworzycielu Duchu, przyjdź. Po jego ukończeniu biskup otrzymuje mitrę i przyjmuje ślubowanie 415.

624. Po homilii biskup w mitrze i z pastorałem staje naprzeciw narzeczonych oraz zadaje im pytania dotyczące dobrowolności zawarcia małżeństwa, wierności, przyjęcia i wychowania potomstwa oraz przyjmuje ich ślubowanie416.

625. Następnie biskup oddaje pastorał i – jeśli ma wypowiedzieć formułę modlitwy błagalnej, także mitrę – błogosławi obrączki, kropi je wodą pobłogosławioną oraz przekazuje nowożeńcom, którzy wzajemnie nakładają je sobie na palce417.

626. Następuje modlitwa powszechna. Jeśli jest przewidziane wyznanie wiary, odmawia się je po modlitwie powszechnej418.

627. W pierwszej, drugiej i trzeciej Modlitwie eucharystycznej odmawia się specjalną modlitwę wstawienniczą za nowożeńców.

628. Po Modlitwie Pańskiej opuszcza się embolizm: Wybaw nas, Panie. Biskup – jeśli sam sprawuje Eucharystię – albo prezbiter celebrujący Mszę, zwrócony do nowożeńców i mając ręce złożone, wygłasza zachętę przed modlitwą błogosławieństwa. Wszyscy modlą się przez pewien czas w milczeniu. Następnie celebrans zwrócony do nowożeńców rozkłada ręce i wypowiada nad nimi jedną z czterech formuł błogosławieństwa419. Celebrans opuszcza modlitwę o pokój: Panie, Jezu Chryste i bezpośrednio po błogosławieństwie nowożeńców mówi: Pokój Pański oraz Przekażcie sobie znak pokoju. Wtedy nowożeńcy i wszyscy obecni przekazują sobie znak pokoju i miłości420.

629. Nowożeńcy, ich rodzice, świadkowie ślubu i krewni mogą przyjąć Komunię Świętą pod dwiema postaciami421.

630. Na końcu Mszy zamiast zwykłego błogosławieństwa można użyć jednej z formuł błogosławieństwa uroczystego, podanych w mszale i w rytuale.

Biskup stojąc w mitrze i zwrócony w stronę ludu, mówi: Pan z wami. Jeden z diakonów może wezwać wiernych: Pochylcie głowy na błogosławieństwo. Biskup wyciąga ręce nad nowożeńcami i zgromadzonymi oraz wygłasza wezwania uroczystego błogosławieństwa. Następnie składa ręce, otrzymuje pastorał i mówi: Błogosławieństwo Boga wszechmogącego, po czym wykonując nad ludem trzykrotny znak krzyża, dodaje: Ojca, + i Syna, + i Ducha + Świętego, niech zstąpi na was i pozostanie na zawsze. Wszyscy odpowiadają: Amen.

Biskup może też udzielić błogosławieństwa, posługując się formułami podanymi niżej, w numerach 1136 – 1137.

II. Obrzęd sakramentu małżeństwa poza Mszą Świętą

631. Biskup ubiera się podobnie jak wtedy, gdy przewodniczy Mszy, lecz jej nie celebruje, jak to zostało powiedziane wyżej, w numerze 176. Prezbiter ubiera komżę lub albę i białą stułę; diakon ubiera szaty właściwe dla jego stanu.

632. Wejście narzeczonych i biskupa do kościoła odbywa się tak, jak podano wyżej, w numerze 619. W tym czasie wykonuje się śpiew na wejście.

633. Po śpiewie biskup pozdrawia obecnych oraz wypowiada kolektę z Mszy za nowożeńców. Następuje liturgia słowa, jak we Mszy Świętej.

634. Pytanie o dobrowolność, przyjęcie ślubowania oraz nałożenie obrączek odbywa się jak podano wyżej, w numerach 624 – 625.

635. Następuje modlitwa powszechna. Opuszcza się jej formułę końcową. Biskup, mając ręce rozłożone, wypowiada błogosławieństwo nad nowożeńcami używając jednej z formuł podanych w obrzędach sakramentu małżeństwa.

Po błogosławieństwie odmawia się Modlitwę Pańską.

636. Jeżeli trzeba udzielić Komunii Świętej, po błogosławieństwie nowożeńców diakon (lub prezbiter) podchodzi do miejsca, w którym przechowuje się Najświętszy Sakrament, bierze puszkę z Ciałem Pańskim, stawia ją na ołtarzu, otwiera i razem z biskupem przyklęka. Biskup wygłasza zachętę przed Modlitwą Pańską, którą następnie wszyscy odmawiają.

Biskup przyklęka, bierze Hostię i trzymając ją nieco podniesioną nad puszką, zwrócony do mających przyjąć Komunię Świętą mówi: Oto Baranek Boży. Przyjmujący Komunię mówią: Panie, nie jestem godzien.

Następnie biskup udziela Komunii tak, jak w czasie Mszy Świętej.

Po Komunii można przez jakiś czas zachować milczenie albo – zależnie od okoliczności – śpiewać psalm lub pieśń pochwalną. Po Komunii biskup wypowiada modlitwę: Posileni przy Twoim stole albo jedną spośród modlitw podanych w obrzędach Komunii Świętej poza Mszą422.

637. Na koniec biskup udziela błogosławieństwa w sposób opisany wyżej, w numerze 630. Diakon odsyła zgromadzonych mówiąc: Idźcie w pokoju Chrystusa. Wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki i odchodzą.

Rozdział IV

Sakrament pokuty i pojednania

Wprowadzenie

638. Kościół pełni posługę wobec misterium pojednania, którego Chrystus dokonał przez swoją śmierć i zmartwychwstanie. Wytrwale uczestnicząc w cierpieniach Chrystusa, pełniąc uczynki miłosierdzia i dzieła miłości, przemieniając się z dnia na dzień w duchu Chrystusowej Ewangelii, Kościół staje się dla świata znakiem nawrócenia ku Bogu. To, co Kościół przeżywa, wyraża się w jego liturgii, kiedy wierni wyznają, że są grzesznikami oraz proszą Boga i współbraci o przebaczenie. Dokonuje się to w celebracjach pokutnych, w głoszeniu słowa Bożego, modlitwie, w pokutnych elementach sprawowania Eucharystii.

"Ci zaś, którzy przystępują do sakramentu pokuty, otrzymują od miłosierdzia Bożego przebaczenie zniewagi wyrządzonej Bogu i jednocześnie dostępują pojednania z Kościołem, któremu przez grzech zadali ranę, a który przyczynia się do ich nawrócenia miłością, przykładem i modlitwami"423.

Posługę sakramentu pokuty spełnia Kościół przez biskupów i prezbiterów, którzy głosząc słowo Boże, wzywają wiernych do nawrócenia oraz ogłaszają i udzielają im odpuszczenia grzechów w imieniu Chrystusa i mocą Ducha Świętego424.

Prezbiterzy, wykonując tę posługę, działają w łączności z biskupem oraz uczestniczą w jego władzy i urzędzie, on bowiem jest kierownikiem dyscypliny pokutnej425.

Jest przeto bardzo stosowne, aby biskup uczestniczył w obrzędach pokuty przynajmniej wtedy, gdy są sprawowane w uroczystszej formie, zwłaszcza w okresie Wielkiego Postu, z okazji wizytacji duszpasterskiej oraz w szczególnych okolicznościach życia Ludu Bożego.

Poniżej zostanie podany opis takich obrzędów, zarówno kończących się sakramentalnym rozgrzeszeniem, jak też mających formę pokutnych celebracji słowa Bożego.

I. Obrzęd pojednania wielu penitentów z indywidualną spowiedzią i rozgrzeszeniem

639. Biskup ubiera albę, krzyż noszony na piersiach, stułę i fioletową kapę; otrzymuje też mitrę prostą i pastorał.

Odpowiednio do liczby penitentów towarzyszą biskupowi prezbiterzy, ubrani w komżę lub albę i stułę.

Biskupowi asystują: diakon ubrany w szaty właściwe do jego stanu oraz inni posługujący, ubrani w albę lub inną szatę prawnie zatwierdzoną.

640. Po zgromadzeniu się wiernych, gdy biskup i prezbiterzy poprzedzani przez posługujących wchodzą do kościoła, śpiewa się odpowiednią pieśń426.

641. Po przyjściu do ołtarza i złożeniu należnego ukłonu biskup udaje się do katedry, prezbiterzy zaś na wyznaczone im miejsca. Po zakończeniu śpiewu biskup, stojąc bez mitry, pozdrawia wiernych. Następnie on sam albo jeden z prezbiterów lub diakon krótko poucza wiernych o znaczeniu i myśli przewodniej obrzędu, a także o porządku, jaki należy zachować427.

642. Biskup zachęca wiernych do modlitwy. Wszyscy przez chwilę modlą się w milczeniu, po czym biskup wypowiada modlitwę. Wszyscy siadają.

643. Następuje liturgia słowa. Zależnie od okoliczności można wykonać kilka czytań lub jedno czytanie wzięte z lekcjonarza. Jeżeli jest tylko jedno czytanie, wypada, aby wzięto je z Ewangelii. Jeżeli jest więcej czytań, między nimi wykonuje się psalm lub odpowiednią pieśń albo zachowuje się chwilę milczenia, podobnie jak we Mszy Świętej428.

644. Biskup, zależnie od uznania, otrzymuje mitrę i pastorał. Nawiązując do tekstów czytań, głosi homilię, w której prowadzi penitentów do rachunku sumienia i do odnowy życia.

Po homilii należy zachować przez jakiś czas milczenie, aby wierni mogli zrobić rachunek sumienia i wzbudzić szczery żal za grzechy. Jeden z prezbiterów albo diakon może dopomóc wiernym, podając krótkie wezwania lub prośby litanijne, odpowiednie do ich stanu i wieku429.

645. Rozpoczynają się obrzędy pokutne. Biskup oddaje mitrę i pastorał, a wszyscy wstają. Jeśli nie przypada okres Wielkanocy ani niedziela, diakon wzywa wiernych mówiąc: Klęknijmy. Wszyscy klękają lub pochylają się i odmawiają wspólnie formułę spowiedzi powszechnej (Spowiadam się). Jeśli tego wymagają okoliczności, diakon wzywa: Powstańmy, i wszyscy wstają. Potem wszyscy, pod przewodnictwem diakona lub jednego z posługujących, odmawiają modlitwę litanijną albo śpiewają odpowiednią pieśń. Na końcu dodaje się Modlitwę Pańską, której nigdy nie należy opuszczać. Biskup kończy liturgię odpowiednią modlitwą430.

646. Penitenci podchodzą do biskupa i prezbiterów zasiadających w konfesjonałach. Każdy z penitentów indywidualnie wyznaje swoje grzechy, a kapłan w razie potrzeby udziela mu upomnienia i zachęty oraz nadaje sakramentalną pokutę. Następnie opuściwszy wszystko, co zwykło się czynić przy pojednaniu jednego penitenta, kapłan wyciąga ręce lub przynajmniej prawą rękę w kierunku penitenta i udziela mu sakramentalnego rozgrzeszenia431.

647. Po spowiedzi wszystkich penitentów biskup wraca do katedry i staje bez mitry, otoczony przez prezbiterów. Wszyscy wstają, a biskup wzywa do dziękczynnej modlitwy i zachęca do dobrych uczynków, przez które uwidacznia się łaska pokuty tak w życiu jednostek, jak i całej społeczności. Wszyscy razem śpiewają odpowiednią pieśń wielbiąco-dziękczynną432.

648. Po pieśni pochwalnej biskup kończy obrzęd modlitwą: Wszechmogący i miłosierny Boże lub inną433.

649. Biskup stojąc w mitrze i zwrócony w stronę ludu, mówi: Pan z wami. Jeden z diakonów może wezwać wiernych: Pochylcie głowy na błogosławieństwo. Biskup wyciąga ręce nad zgromadzonymi oraz wygłasza wezwania uroczystego błogosławieństwa. Następnie składa ręce, otrzymuje pastorał i mówi: Błogosławieństwo Boga wszechmogącego, po czym wykonując nad ludem trzykrotny znak krzyża, dodaje: Ojca, + i Syna, + i Ducha + Świętego, niech zstąpi na was i pozostanie na zawsze. Wszyscy odpowiadają: Amen.

Biskup może też udzielić błogosławieństwa, posługując się formułami podanymi niżej, w numerach 1136 – 1137.

Diakon odsyła zgromadzenie mówiąc: Pan odpuścił wam grzechy. Idźcie w pokoju Chrystusa, na co wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki i odchodzą.

II. Obrzęd pojednania wielu penitentów z ogólną spowiedzią i rozgrzeszeniem

650. Przy obrzędzie pojednania wielu penitentów, połączonym z ogólną spowiedzią i rozgrzeszeniem, w przypadkach przewidzianych przez prawo, wszystko odbywa się tak, jak powiedziano wyżej przy obrzędzie pojednania wielu penitentów z indywidualną spowiedzią i rozgrzeszeniem, z wyjątkiem następujących zmian434.

651. Po homilii albo w czasie jej głoszenia biskup winien pouczyć wiernych, którzy chcą otrzymać ogólne rozgrzeszenie, aby się odpowiednio przygotowali, to znaczy: aby każdy wzbudził żal za grzechy i postanowił ich unikać, naprawił zgorszenia i szkody, o ile je wyrządził, a także postanowił szczegółowo wyznać na indywidualnej spowiedzi w odpowiednim czasie grzechy ciężkie, których obecnie nie może wyznać. Ponadto należy wszystkim wyznaczyć jakieś zadośćuczynienie, do którego każdy może coś z własnej woli dodać435.

652. Diakon (lub prezbiter) wzywa penitentów, którzy pragną otrzymać rozgrzeszenie, aby jakimś znakiem wyrazili swoją prośbę436.

653. Penitenci klękają lub pochylają się i odmawiają formułę spowiedzi powszechnej (Spowiadam się).

654. Następuje modlitwa litanijna lub odpowiedni śpiew. Na końcu zawsze dodaje się Modlitwę Pańską, jak to jest powiedziane wyżej, w numerze 645.

655. Biskup otrzymuje mitrę i wyciągnąwszy ręce nad penitentami, udziela im rozgrzeszenia mówiąc: Bóg Ojciec, który nie chce śmierci grzesznika437.

656. Następnie biskup zachęca wszystkich do dziękczynienia i wysławiania Bożego miłosierdzia, a po odśpiewaniu stosownej pieśni, pominąwszy modlitwę zakończenia, zaraz udziela ludowi błogosławieństwa. Diakon odsyła lud, jak zaznaczono wyżej, w numerze 649438.

III. Celebracje pokutne bez spowiedzi i rozgrzeszenia

657. Celebracje pokutne są zgromadzeniami Ludu Bożego na słuchanie słowa Bożego, przez które otrzymuje on wezwanie do nawrócenia i odnowy życia oraz nowinę o naszym wyzwoleniu z grzechu przez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Mają one duże znaczenie w przygotowaniu wiernych do sprawowania sakramentu pokuty439.

658. Biskup może im przewodniczyć ubrany w szaty, jak to podano wyżej, w numerze 639, albo mając na sobie tylko rokietę, mucet, krzyż noszony na piersiach i stułę.

659. Porządek tych celebracji jest taki, jak w wyżej podanym obrzędzie pojednania wielu penitentów z indywidualną spowiedzią i rozgrzeszeniem, łącznie z Modlitwą Pańską po wspólnym wyznaniu grzechów i modlitwą litanijną.

660. Opuściwszy indywidualną spowiedź poszczególnych uczestników biskup kończy celebrację odpowiednią formułą, którą może być modlitwa: Wszechmogący i miłosierny Boże. Następnie błogosławi lud, jak podano wyżej, w numerze 649, a diakon odsyła zgromadzonych440.

Rozdział V

Sakrament namaszczenia chorych

Wprowadzenie

661. Marek ewangelista podaje, że apostołowie posłani przez Chrystusa namaszczali chorych olejem441. Nie dziwimy się temu, albowiem w świetle tradycji biblijnej i chrześcijańskiej "namaszczenie olejem oznacza Boże miłosierdzie, uzdrowienie z choroby oraz oświecenie serca"442.

Biskupi zaś, jako następcy apostołów, chociaż – jak to zauważa św. Innocenty I, papież443 – "z powodu innych zajęć nie mogą dotrzeć do wszystkich chorych", nadal pełnią tę posługę przez swoich prezbiterów, którzy zgodnie z tradycją Kościoła łacińskiego, przy namaszczaniu chorych posługują się olejem – poza przypadkami konieczności – pobłogosławionym przez biskupa.

662. Kiedy namaszczenie chorych odbywa się w wielkich zgromadzeniach wiernych, jak pielgrzymki, spotkania diecezjalne, dni chorych z udziałem całego miasta, zjazdy stowarzyszenia chorych, wypada, aby w miarę możności obrzędowi przewodniczył biskup. Ten właśnie obrzęd zostaje niżej opisany444.

663. Wcześniej należy jednak odpowiednio przygotować pod względem duszpasterskim tak chorych, mających przyjąć święte namaszczenie, jak i pozostałych wiernych, chorych oraz zdrowych, którzy tam będą obecni.

Trzeba także zatroszczyć się o pełne uczestnictwo obecnych w liturgii, zwłaszcza przewidzieć odpowiednie śpiewy, które pobudzą wiernych do jednomyślności, podtrzymają wspólnotę w modlitwie i pozwolą wypowiedzieć paschalną radość, właściwą temu obrzędowi445.

664. Jeśli liczba chorych mających przyjąć święte namaszczenie jest bardzo duża, biskup może wyznaczyć kilku prezbiterów, którzy razem z nim będą sprawować sakrament.

Jeżeli namaszczenia udziela się w czasie Mszy Świętej, wypada, aby prezbiterzy koncelebrowali ją z biskupem.

Jest również wskazane, aby biskupowi asystował przynajmniej jeden diakon oraz inni posługujący.

I. Obrzęd namaszczenia chorych w czasie Mszy Świętej

665. W dni, w które dozwolone są Msze obrzędowe, wolno użyć formularza Mszy za chorych, z czytaniami wyznaczonymi dla obrzędu namaszczenia446. Używa się szat koloru białego.

Jeśli nie sprawuje się Mszy obrzędowej, można jedno czytanie wybrać z tekstów wyżej wskazanych. Nie wolno tego czynić w Triduum Paschalne, w uroczystości Narodzenia Pańskiego, Objawienia, Wniebowstąpienia, Zesłania Ducha Świętego, Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa i w inne uroczystości obowiązujące.

W dniach wymienionych w numerach 1 – 4 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych sprawuje się Mszę z dnia z jej czytaniami.

Używa się formuły końcowego błogosławieństwa właściwej dla obrzędu namaszczenia.

666. Należy przygotować:

− Rytuał rzymski z tekstami obrzędów namaszczenia chorych;

− naczynia z olejem do namaszczenia chorych;

− to, co jest potrzebne do umycia rąk;

− odpowiedniej wielkości kielich nakryty welonem do Komunii Świętej pod obiema postaciami.

Biskup i prezbiterzy ubierają szaty liturgiczne wymagane przy sprawowaniu Mszy Świętej. Diakon ubiera szaty właściwe dla jego stanu. Inni posługujący ubierają albę lub inną szatę prawnie zatwierdzoną. Jeżeli prezbiterzy nie koncelebrują z biskupem, ubierają na sutannę komżę lub albę oraz stułę.

667. Przed wejściem biskupa, upoważnione do tego osoby przyjmują chorych i prowadzą ich na wyznaczone miejsca.

668. Obrzędy wstępne i liturgię słowa sprawuje się jak zwykle. Po odczytaniu Ewangelii biskup, jeśli uzna za stosowne, siada na katedrze oraz otrzymuje pastorał i mitrę. W homilii, na podstawie wygłoszonych czytań, ukazuje znaczenie ludzkiej choroby w planie zbawienia, a także łaskę sakramentu namaszczenia.

669. Po homilii rozpoczyna się celebracja namaszczenia chorych, która może się odbywać w dwojaki sposób, przedstawiony w następującym schemacie:

A

− litania

− nałożenie rąk

− modlitwa dziękczynna nad olejem albo − jeśli jest konieczne – błogosławieństwo oleju

− namaszczenie

− końcowa modlitwa

B

− nałożenie rąk

− modlitwa dziękczynna nad olejem albo − jeśli jest konieczne – błogosławieństwo oleju

− namaszczenie

− litania i końcowa modlitwa

Te dwa schematycznie przedstawione sposoby zostają opisane niżej, w numerach 670 – 675.

670. Po homilii biskup oddaje mitrę i wstaje. Następnie rozpoczyna litanię, jeśli w tym momencie ma być odmówiona447. Biskup oraz wszyscy prezbiterzy, którzy mają udzielać świętego namaszczenia, nakładają ręce – każdy pojedynczo – na kilku chorych, nic nie mówiąc.

671. Podczas celebracji biskup może pobłogosławić olej do namaszczenia. Czyni to bezpośrednio po nałożeniu rąk, wypowiadając modlitwę: Boże, Ojcze wszelkiej pociechy448.

Jeśli zaś używa się oleju już pobłogosławionego, biskup wypowiada modlitwę dziękczynną nad tym olejem: Błogosławiony jesteś, Boże449.

672. Biskup siada i otrzymuje mitrę. Diakon przynosi mu naczynie lub naczynia z pobłogosławionym olejem. Biskup wręcza je prezbiterom, którzy będą razem z nim namaszczać chorych.

Biskup i prezbiterzy podchodzą do poszczególnych chorych, namaszczają czoło i ręce każdego z nich, wypowiadając nad każdym z osobna formułę: Przez to święte namaszczenie.

673. Gdy formuła namaszczenia przynajmniej raz zostanie wypowiedziana głośno, można wykonywać odpowiednie śpiewy.

674. Po namaszczeniu biskup wraca do katedry, a prezbiterzy na swoje miejsca, i myją ręce.

675. Biskup oddaje mitrę i wstaje, po czym rozkłada ręce i wypowiada końcową modlitwę po namaszczeniu, stosując bardziej odpowiednią formułę spośród tych, jakie podaje rytuał450. Jeśli zaś litania nie została odmówiona na początku obrzędu − przed nałożeniem rąk – biskup rozpoczyna ją bezpośrednio po umyciu rąk i dodaje modlitwę po namaszczeniu.

676. Mszę Świętą sprawuje się dalej jak zwykle, poczynając od przygotowania darów. Chorzy oraz inni uczestnicy mogą przyjąć Komunię Świętą pod obiema postaciami.

677. Na zakończenie Mszy Świętej zamiast zwykłego błogosławieństwa biskup może udzielić błogosławieństwa uroczystego, stosując jedną z formuł podanych w rytuale451. Po modlitwie po Komunii biskup otrzymuje mitrę i zwrócony w stronę ludu, mówi: Pan z wami. Jeden z diakonów może wezwać wiernych: Pochylcie głowy na błogosławieństwo. Biskup wyciąga ręce nad zgromadzonymi oraz wygłasza wezwania uroczystego błogosławieństwa. Następnie składa ręce, otrzymuje pastorał i mówi: Błogosławieństwo Boga wszechmogącego, po czym wykonując nad ludem trzykrotny znak krzyża, dodaje: Ojca, + i Syna, + i Ducha + Świętego, niech zstąpi na was i pozostanie na zawsze. Wszyscy odpowiadają: Amen.

Biskup może też udzielić błogosławieństwa, posługując się formułami podanymi niżej, w numerach 1136 – 1137

II. Obrzęd namaszczenia chorych poza Mszą Świętą

678. Biskup ubiera albę, krzyż noszony na piersiach, stułę i białą kapę oraz otrzymuje mitrę i pastorał. Towarzyszący mu prezbiterzy wkładają komżę lub albę oraz stułę. Diakon ubiera szaty właściwe dla jego stanu.

679. Przed wejściem biskupa upoważnione do tego osoby przyjmują chorych i prowadzą ich na wyznaczone miejsca.

680. Podczas odpowiedniego śpiewu biskup wchodzi do kościoła, oddaje ukłon ołtarzowi i zajmuje miejsce przy katedrze. Po ukończeniu śpiewu pozdrawia chorych i całe zgromadzenie.

681. Następuje liturgia słowa, w czasie której można wykonać jedno lub kilka czytań z Pisma Świętego oraz odpowiednie śpiewy. Czytania wybiera się z lekcjonarza dla chorych, jak podano wyżej, w numerze 665452.

682. Obrzęd namaszczenia odbywa się zgodnie z opisem podanym wyżej, w numerach 669 – 674. Po namaszczeniu, a przed końcową modlitwą, biskup wzywa do Modlitwy Pańskiej, którą następnie wszyscy odmawiają.

683. Końcowego błogosławieństwa udziela biskup w sposób opisany wyżej, w numerze 677. Diakon odsyła wiernych jak zwykle: Idźcie w pokoju Chrystusa, a wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki. Na koniec śpiewa się odpowiednią pieśń.

Przypisy

271 Por. DB nr 15.

272 Por. KK nr 26.

273 Do Smyrneńczyków, 8, 2: wyd. Funk, I, s. 383.

274 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrztu dzieci. Wprowadzenie ogólne, nr 12.

275 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nr 44.

276 Por. Rytuał rzymski, Obrzęd chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nry 133-151.

277 Por. tamże, Wprowadzenie teologiczne i pastoralne, nry 22-23 i 133.

278 Por. tamże, nr 138.

279 Por. tamże, nr 139.

280 Por. Lekcjonarz mszalny, nry 22-24 i 744.

281 OWMR nr 372.

282 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nr 142.

283 Por. tamże, nr 143.

284 Por. tamże, nry 144-146.

285 Por. tamże, nr 147.

286 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nry 141 i 150; por. Lekcjonarz mszalny, Wprowadzenie teologiczno-pastoralne, nry 22-24.

287 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nr 182.

288 Por. tamże, nr 181.

289 Por. tamże, nr 191.

290 Por. tamże, nry 186-192.

291 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, nry 37-40 i 235-239.

292 Por. tamże, nry 240-273.

293 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy chrztu dzieci, nry 53-55.

294 Por. tamże. Wprowadzenie teologiczne i pastoralne, nry 1b i 56-59.

295 Por. tamże, nry 60-61.

296 Por. tamże, nry 62-66.

297 Por. tamże, nr 67.

298 Por. tamże, nr 70.

299 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzędy bierzmowania, nr 7.

300 Por. tamże, nr 8a-b.

301 Por. tamże, nr 19.

302 Por. tamże, nr 21.

303 Por. tamże, nr 22.

304 Por. tamże, nr 23.

305 Por. tamże, nr 25.

306 Por. tamże, nr 26 i 28.

307 Por. tamże, nr 27.

308 Por. tamże, nry 31-32.

309 Por. tamże, nr 33.

310 KK nr 18.

311 Por. tamże, nr 28.

312 Por. tamże, nry 26-27; DB nr 1.

313 KK nr 28.

314 Por. tamże, nr 29.

315 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów. Święcenia biskupa, nr 22.

316 Por. tamże, Rozdz. V Teksty używane przy udzielaniu święceń. I. Msze przy udzielaniu święceń.

317 Por. tamże, Rozdz. V Teksty używane przy udzielaniu święceń. II. Czytania biblijne i śpiewy.

318 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów. Święcenia biskupa, nr 16.

319 Por. tamże, nr 17.

320 Por. tamże, nr 17.

321 Por. tamże, nr 39.

322 Por. tamże, nr 28.

323 Por. tamże, nr 29.

324 Por. tamże, nr 35.

325 Por. tamże, nr 36.

326 Por. tamże, nry 37-38.

327 Por. tamże, nr 39.

328 Por. tamże, nr 40.

329 Por. tamże, nry 41-42.

330 Por. tamże, nr 43.

331 Por. tamże, nry 44-45.

332 Por. tamże, nr 46.

333 Por. tamże, nr 47.

334 Por. tamże, nr 48.

335 Por. tamże, nr 49.

336 Por. tamże, nr 50.

337 Por. tamże, nr 50.

338 Por. tamże, nr 52.

339 Por. tamże, nr 53.

340 Por. tamże, nr 54.

341 Por. tamże, nr 55.

342 Por. tamże, nr 57.

343 Por. tamże, nr 59.

344 Por. tamże, nr 61.

345 Por. tamże, nr 62.

346 Por. tamże, nr 63.

347 Por. tamże, nr 64.

348 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów. Święcenia prezbiterów, nr 114.

349 Por. tamże, nr 117.

350 Por. tamże, nr 118.

351 Por. tamże, nr 119.

352 Por. tamże, nr 121.

353 Por. tamże, nr 122.

354 Por. tamże, nr 123.

355 Por. tamże, nr 124.

356 Por. tamże, nr 125.

357 Por. tamże, nr 128.

358 Por. tamże, nry 129-130.

359 Por. tamże, nr 130. Kongregacja Kultu Bożego, Trzecia instrukcja o należytym wykonaniu Konstytucji o liturgii świętej, 5 września 1970, nr 8 c: AAS 62 (1970) s. 701.

360 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów. Święcenia prezbiterów, nr 131.

361 Por. tamże, nr 132.

362 Por. tamże, nr 133.

363 Por. tamże, nr 134.

364 Por. tamże, nr 135.

365 Por. tamże, nr 138.

366 Por. tamże, nr 139.

367 Por. tamże, nr 140.

368 Por. tamże, nr 141.

369 Por. tamże, nr 142.

370 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów. Święcenia diakonów, nry 190 i 192.

371 Por. tamże, nry 196-197.

372 Por. tamże, nr 198.

373 Por. tamże, nr 200.

374 Por. tamże, nr 201 lub 201a.

375 Por. tamże, nr 203.

376 Por. tamże, nr 204.

377 Por. tamże, nry 205 i 206.

378 Por. tamże, nr 207.

379 Por. tamże, nry 208 i 209.

380 Por. tamże, nr 210.

381 Por. tamże, nry 211 i 212.

382 Por. tamże, nr 213.

383 Por. tamże, nr 214.

384 Por. tamże, nry 215-217.

385 Por. tamże, nr 215.

386 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów. Święcenia diakonów i prezbiterów, nr 260.

387 Por. tamże, nr 261.

388 Por. tamże, nr 267.

389 Por. tamże, nry 269 i 269a.

390 Por. tamże, nr 271.

391 Por. tamże, nry 272-274.

392 Por. tamże, nr 291.

393 Por. tamże, nr 292.

394 Por. tamże, nr 293.

395 Por. tamże, nr 294.

396 Por. tamże, nry 295-297.

397 Por. tamże, nr 299.

398 Por. Paweł VI, List apostolski Ad pascendum, 15 sierpnia 1972: AAS 64 (1972) s. 538.

399 Por. Pontyfikał rzymski. Obrzędy święceń biskupa, prezbiterów i diakonów. Dodatek. Obrzęd przyjęcia kandydatów do diakonatu i prezbiteratu, nry 1-2.

400 Por. tamże, nr 3.

401 Por. tamże, nr 4.

402 Por. tamże, nr 5.

403 Por. tamże, nr 8.

404 Por. tamże, nr 9.

405 Por. tamże, nr 10.

406 Por. tamże, nr 14.

407 Por. tamże, nry 12 i 14.

408 Paweł VI, List apostolski Ad pascendum, II, 15 sierpnia 1972: AAS 64 (1972) s. 539.

409 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy sakramentu małżeństwa. Wprowadzenie teologiczne i pastoralne, nr 12.

410 Por. KL nr 32.

411 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy sakramentu małżeństwa, nry 45-46.

412 OWMR nr 372: Msze obrzędowe łączą się ze sprawowaniem niektórych sakramentów lub sakramentaliów. Są one zakazane w niedziele Adwentu, Wielkiego Postu i okresu Wielkanocy, w uroczystości, w dni oktawy Wielkanocy, w dniu Wspomnienia wszystkich wiernych zmarłych, w Środę Popielcową i w Wielkim Tygodniu.

413 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy sakramentu małżeństwa, Wprowadzenie teologiczne i pastoralne, nr 34.

414 Por. tamże, nr 32.

415 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy sakramentu małżeństwa, nr 57.

416 Por. tamże, nry 59-63.

417 Por. tamże, nry 68-69.

418 Por. tamże, nr 71.

419 Błogosławieństwa zamieszczone są w mszale, w formularzach mszalnych oraz w IV rozdziale Rytuału rzymskiego: Obrzędy sakramentu małżeństwa.

420 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy sakramentu małżeństwa, nr 77.

421 Por. tamże, nr 78.

422 Por. tamże, nr 119 albo: Rytuał rzymski. Komunia Święta i kult tajemnicy eucharystycznej poza Mszą Świętą, nr 51.

423 Por. KK nr 11.

424 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy pokuty, Wprowadzenie teologiczne i pastoralne, nr 9a.

425 Por. KK nr 26.

426 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy pokuty, nr 49.

427 Por. tamże, nr 50.

428 Por. tamże, nr 52.

429 Por. tamże, nr 54.

430 Por. tamże, nr 55.

431 Por. tamże, nr 56.

432 Por. tamże, nr 57.

433 Por. tamże, nr 58 lub nry 215-219.

434 Por. tamże, nr 61.

435 Por. tamże, nr 62; por. KPK, kan. 962 i 963; por. Jan Paweł II, List apostolski Misericordia Dei, 7 kwietnia 2002: AAS 94 (2002) s. 452-459.

436 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy pokuty, nr 63.

437 Por. tamże, nr 64.

438 Por. tamże, nr 65.

439 Por. tamże, Wprowadzenie teologiczne i pastoralne, nr 36.

440 Por. Rytuał rzymski. Obrzędy pokuty. Dodatek II. Wzory nabożeństw pokutnych, nr 4.

441 Por. Mk 6, 13.

442 Por. J. A. Cramer, Catenae Graecorum Patrum in Novum Testamentum, t. I, Oxford 1838-1844, s. 324.

443 Por. List 25, 8, 11: PL 20, 560.

444 Por. Rytuał rzymski. Sakramenty chorych. Obrzędy i duszpasterstwo, nr 107.

445 Por. tamże, nr 109.

446 Por. tamże, nry 212-283.

447 Por. tamże, nr 96 A-B.

448 Por. tamże, nry 210-211.

449 Por. tamże, nr 98.

450 Por. tamże, nr 100 A-E.

451 Por. tamże, nr 102 A-B.

452 Por. tamże, nry 212-283.