Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów
Ogólne wprowadzenie do Liturgii Godzin
(17.06.2005)

Rozdział V

Przepisy dotyczące zachowania się podczas oficjum odprawianego w chórze lub wspólnie

I. Podział czynności

253. W czasie Liturgii Godzin jak i w innych czynnościach liturgicznych "każdy, kto wykonuje swą funkcję - czy to duchowny, czy wierny świecki - powinien w pełni wykonywać wyłącznie tylko to, co należy do niego z natury rzeczy i na podstawie przepisów liturgicznych"1.

254. Biskup, zwłaszcza w kościele katedralnym, przewodniczy Liturgii Godzin w otoczeniu kapłanów oraz innych duchownych i posługujących różnych stopni, a wierni powinni brać czynny udział w jej odprawianiu. Także każdemu oficjum z udziałem wiernych powinien przewodniczyć kapłan lub diakon w otoczeniu posługujących różnych stopni.

255. Kapłan lub diakon przewodniczący odprawianiu oficjum może się ubrać w albę albo komżę i stułę. Ponadto kapłan może również użyć kapy. W większe uroczystości kilku kapłanów może się ubrać w kapy, a diakoni w dalmatyki.

256. Kapłan lub diakon przewodniczący oficjum rozpoczyna je ze swojego miejsca wersetem wprowadzającym, zaczyna Ojcze nasz, odmawia modlitwę końcową, pozdrawia następnie wiernych, błogosławi i rozsyła ich.

257. Prośby może wypowiadać kapłan lub jeden z posługujących.

258. W razie nieobecności kapłana lub diakona przewodniczący oficjum jest tylko pierwszym spośród równych sobie; nie zasiada w prezbiterium, nie pozdrawia i nie błogosławi wiernych.

259. Lektorzy, stojąc, wygłaszają teksty czytań krótkich i długich z przeznaczonego na to miejsca.

260. Antyfony, psalmy i pieśni intonuje jeden lub kilku kantorów. Psalmy odmawia się albo śpiewa w sposób podany w nr. 121-125.

261. W Jutrzni i Nieszporach podczas śpiewu pieśni z Ewangelii można okadzać ołtarz, a następnie kapłana i wiernych.

262. Obowiązek sprawowania Liturgii Godzin w chórze dotyczy danej wspólnoty, a nie miejsca, gdzie się odprawia oficjum; a więc nie musi się ono odbywać w kościele, zwłaszcza gdy chodzi o Godziny odmawiane w sposób mniej uroczysty.

263. Postawę stojącą zachowuje się:

a) podczas Wezwania i wersetów rozpoczynających każdą Godzinę,

b) podczas hymnu,

c) podczas pieśni z Ewangelii,

d) podczas próśb, Ojcze nasz i modlitwy końcowej.

264. Czytań słucha się siedząc, wyjątek stanowi czytanie z Ewangelii.

265. Podczas odmawiania psalmów oraz innych pieśni stoi się lub siedzi, zależnie od przyjętego zwyczaju.

266. Należy się przeżegnać, dotykając czoła, piersi, lewego i prawego ramienia:

a) na początku Godziny przy słowach Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu;

b) rozpoczynając pieśni z Ewangelii, tzn. pieśń Zachariasza, pieśń Maryi i pieśń Symeona.

Znak krzyża czyni się na ustach przed Wezwaniem przy słowach Panie, otwórz wargi moje.

II. Oficjum śpiewane

267. Słowa "mówić" (dicere) lub "wypowiadać" (proferre), zachodzące w niniejszym wprowadzeniu i w rubrykach, odnoszą się tak do śpiewu, jak i do recytacji zgodnie z zasadami podanymi niżej.

268. "Wszystkim, którzy odmawiają oficjum w chórze lub wspólnie, zaleca się usilnie, by odprawiali je ze śpiewem, ponieważ jest to bardziej zgodne z tego rodzaju modlitwą; czyni ją bardziej uroczystą i pełniej wyraża jedność serc oddanych wielbieniu Boga"2.

269. Wypowiedzi Soboru Watykańskiego II dotyczące śpiewu liturgicznego odnoszą się do każdego sprawowania liturgii, a zwłaszcza do Liturgii Godzin3. Chociaż struktura oficjum została odnowiona tak, by nadawało się ono i do prywatnego odmawiania, to jednak większość tekstów ma charakter liryczny, co się pełniej uwydatnia, gdy się je śpiewa. Odnosi się to przede wszystkim do psalmów, pieśni, hymnów i responsoriów.

270. Śpiew w Liturgii Godzin nie jest tylko jakąś piękną oprawą zewnętrzną, ale raczej płynie z głębi duszy rozmodlonej i wielbiącej Boga i stanowi pełny wyraz wspólnotowej natury chrześcijańskiego kultu.

Godne pochwały są zespoły chrześcijan różnego stanu, które się starają jak najczęściej stosować tę formę modlitwy. Dlatego też należy się zatroszczyć o odpowiednie pouczenie i wyćwiczenie duchownych, zakonników i wiernych świeckich, aby szczególnie w dni świąteczne chętnie śpiewali oficjum. Trzeba wszakże zdawać sobie sprawę, że śpiewanie całego oficjum jest trudne, lecz jednak chwała oddawana Bogu przez Kościół nie jest ani przez swoje pochodzenie, ani przez swą naturę wyłączną własnością kleru albo mnichów; stanowi własność całej społeczności chrześcijańskiej. Należy się przeto liczyć z różnymi możliwościami wykonawców, bo tylko wtedy się uwydatni prawdę i piękno śpiewanej Liturgii Godzin.

271. Przede wszystkim należy się starać, by śpiewano Liturgię Godzin w niedziele i święta. Śpiew oficjum można tak zróżnicować, aby jego zakres wyrażał stopień obchodzonej uroczystości.

272. Nie wszystkie Godziny mają to samo znaczenie: Jutrznia i Nieszpory stanowią jakby dwa bieguny oficjum, trzeba więc wyróżnić je śpiewem.

273. Oficjum śpiewane ma bez wątpienia swoje zalety, jeśli śpiew stoi na wysokim poziomie artystycznym i duchowym, jednak pożyteczniejsze będzie wprowadzenie pewnego stopniowania w stosowaniu śpiewu. Przemawiają za tym względy praktyczne oraz fakt, że nie można wszystkich części oficjum stawiać bez różnicy na jednej płaszczyźnie, lecz każda powinna odzyskać swoje pierwotne znaczenie i właściwe zastosowanie. W ten sposób Liturgia Godzin nie będzie tylko pięknym świadectwem minionej przeszłości, zachowanym bez zmian i wzbudzającym podziw, lecz może ożyć na nowo, rozwijać się i być wyrazem żywej wspólnoty.

Zasada stopniowania uroczystości dopuszcza szereg stopni pośrednich między oficjum w całości śpiewanym, a zwykłą recytacją wszystkich części. Wprowadza to pożądane urozmaicenie w zależności od znaczenia danego dnia i odprawianej Godziny, od rodzaju i przeznaczenia poszczególnych części oficjum, wreszcie od liczebności i charakteru danej wspólnoty, a także od liczby kantorów potrzebnych w danych okolicznościach.

Dzięki tej większej elastyczności śpiew będzie mógł częściej niż poprzednio towarzyszyć publicznej modlitwie Kościoła, ta zaś będzie mogła dostosowywać się za każdym razem do najrozmaitszych warunków. Pozwala to mieć nadzieję znalezienia nowych dróg i nowych form współczesnego jej wyrazu, jak to zawsze działo się w życiu Kościoła.

274. "Kościół uznaje śpiew gregoriański za własny śpiew liturgii rzymskiej". Dlatego w sprawowaniu liturgii w języku łacińskim śpiew ten "powinien zajmować pierwsze miejsce wśród innych równorzędnych rodzajów śpiewu"4. Jednakże "nie wyklucza się ze służby Bożej innych rodzajów muzyki, pod warunkiem, że będą odpowiadać duchowi akcji liturgicznej oraz naturze poszczególnych jej części i nie będą stanowiły przeszkody w należytym i czynnym udziale wiernych"5. W oficjum śpiewanym, jeśli nie ma melodii do przewidzianej antyfony, należy wziąć jedną z antyfon znajdujących się w wykazie, byleby odpowiadała wytycznym podanym w nr. 113 i 121-125.

275. Liturgię Godzin można obecnie odprawiać w języku narodowym, "należy więc odpowiednio zatroszczyć się, by ułożono stosowne melodie do śpiewu oficjum w tym języku"6.

276. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, by różne części oficjum były śpiewane w różnych językach7.

277. Właściwe odprawianie liturgicznej służby Bożej wymaga, by uszanowano znaczenie i zastosowanie każdej jej części, a także i śpiewu. Zgodnie z tą zasadą ustala się, które przede wszystkim części oficjum wypada śpiewać, niektóre bowiem z nich same przez się wymagają śpiewu8. Są to aklamacje i odpowiedzi na wezwania skierowane do wiernych przez kapłana oraz członków asysty liturgicznej; odpowiedzi na wezwania litanijne, antyfony, psalmy oraz ich refreny, a także hymny i pieśni9.

278. Psalmy wyraźnie łączą się z muzyką (por. nr 103-120), o czym świadczy tradycja zarówno żydowska, jak i chrześcijańska. Śpiew psalmów niemało się przyczynia do pełnego ich zrozumienia, a więc zawsze należy przynajmniej pamiętać o tym ich poetycko-muzycznym charakterze. W miarę możliwości powinny one być raczej śpiewane, przynajmniej w ważniejsze dni i Godziny, zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem.

279. W numerach 121-123 podano rozmaite sposoby wykonywania psalmodii, co zależy nie tyle od warunków zewnętrznych, ile raczej od różnego rodzaju psalmów występujących w danym oficjum. I tak lepiej będzie tylko słuchać psalmów mądrościowych i historycznych, natomiast psalmy będące hymnami lub pieśniami dziękczynnymi same przez się wymagają wspólnego ich śpiewania. Nade wszystko jednak ważne jest to, by odprawianie oficjum nie stało się sztywne i sztuczne, skrępowane myślą o dostosowaniu się wyłącznie do normujących je przepisów, ale by odpowiadało prawdzie życia. Najpierw więc trzeba się starać o to, aby w duszach zrodziło się pragnienie autentycznej modlitwy Kościoła i by "radością ich było wysławiać Boga" (por. Ps 147 A [146]).

280. Hymny także są pokarmem modlitwy, nawet tylko recytowane, jeśli posiadają bogatą treść teologiczną i stoją na wysokim poziomie artystycznym. Jednakże przez samą swoją naturę domagają się śpiewu. Dlatego też zaleca się je śpiewać w miarę możności we wspólnym odprawianiu oficjum.

281. Responsorium krótkie po czytaniu w Jutrzni i Nieszporach, o którym mowa w nr. 49, także domaga się śpiewu, i to śpiewu znanego ludowi.

282. Również responsoria w Godzinie czytań powinny być śpiewane zgodnie z ich naturą i przeznaczeniem. Jednakże ułożono je w ten sposób, że zachowują swoje znaczenie nawet w prywatnym odmawianiu oficjum. Do śpiewu bardziej się nadają responsoria o prostej i łatwej melodii niż te, które są zaczerpnięte ze źródeł liturgicznych.

283. Czytania dłuższe i krótkie nie są przeznaczone do śpiewu. Należy je wykonywać godnie, wyraźnie i dokładnie, tak by wszyscy dobrze je słyszeli i rozumieli. Można je śpiewać tylko wtedy, gdy zastosowana melodia nie przesłania słów i zrozumienia tekstu.

284. Teksty zastrzeżone dla przewodniczącego Liturgii Godzin, jak np. modlitwy, można pięknie i w odpowiedni sposób odśpiewać, zwłaszcza po łacinie. Jest to jednak trudniejsze do osiągnięcia w niektórych językach narodowych, chyba że dzięki śpiewaniu wszyscy będą mogli jaśniej uchwycić słowa tekstu.

[Przypisy – tyt. red.]

1 KL 28.

2 Św. Kongr. Obrzędów, instr. Musicam sacram, 5 marca 1967, nr 37: AAS 59 (1967) 310; por. KL 99.

3 Por. KL 113.

4 Por. KL 116.

5 Św. Kongr. Obrzędów, instr. Musicam..., nr 9: A AS 59 (1967) 303; por. KL 116.

6 Św. Kongr. Obrzędów, instr. Musicam..., nr 41; por. tamże, nr 54-61: AAS 59 (1967) 312, 316-317.

7 Por. tamże, nr 51, s. 315.

8 Por. tamże, nr 6, s. 302.

9 Por. tamże, nr 16 a i 38, s. 305 i 311.