Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów
Ogólne wprowadzenie do Liturgii Godzin
(17.06.2005)

Rozdział III

Poszczególne części Liturgii Godzin

I. Psalmy oraz ich powiązanie z modlitwą chrześcijańską

100. W Liturgii Godzin Kościół modli się przeważnie owymi wspaniałymi pieśniami zawartymi w księgach Starego Testamentu, ułożonymi przez ich autorów pod natchnieniem Ducha Świętego. Ze względu na to pochodzenie unoszą one swoją mocą ducha ludzkiego ku Bogu, budzą w człowieku zbożne uczucia; w pomyślności skłaniają go do dziękczynienia, a w przeciwnościach przynoszą pociechę i dodają otuchy.

101. Jednakże psalmy ukazują tylko slaby odblask owej pełni czasów, która się objawiła w Jezusie Chrystusie i z której modlitwa Kościoła czerpie swoją moc. I chociaż wszyscy chrześcijanie niezmiernie cenią psalmy, to jednak nie należy się dziwić, że niektóre z nich trudno im sobie przyswoić w modlitwie.

102. Duch Święty jednakże, pod którego natchnieniem psalmy powstały, zawsze wspiera swoją łaską tych, co z wiarą i dobrą wolą je śpiewają. Jest także rzeczą nieodzowną, by każdy w miarę swoich możliwości "starał się o głębsze poznanie Pisma świętego, a zwłaszcza psalmów"1, i zdał sobie sprawę, w jaki sposób ma postąpić, aby stały się one jego własną modlitwą.

103. Psalmy nie są przeznaczone do czytania, nie są też modlitwami pisanymi prozą, lecz utworami poetyckimi i pieśniami uwielbienia. Jeżeli więc niekiedy mogły być używane w formie czytań, to jednak słusznie, z uwagi na ich rodzaj literacki, nazywają się po hebrajsku Tehilim, to znaczy "pieśni uwielbienia", a po grecku psalmoi, czyli "pieśni wykonywane przy dźwięku harfy". Istotnie, wszystkie psalmy mają charakter muzyczny, a to określa odpowiedni sposób ich wykonywania. Dlatego psalm musi zachować ten swój charakter również i wtedy, gdy jest odmawiany, nawet przez jedną osobę i po cichu. Bez wątpienia jest on pokarmem dla ducha, skłania jednak o wiele bardziej do poruszenia serca śpiewających i słuchających, a także tych, co grają "na harfie i cytrze".

104. Kto zatem prawdziwie modli się psalmem, ten rozważa wiersz po wierszu i zawsze w gotowości serca odpowiada na jego wezwanie, jak tego chce Duch Święty, który natchnął psalmistę i stanie się także natchnieniem pragnących Jego łaski. Psalmodia więc wymaga szacunku należnego majestatowi Boga, ale winna jej również towarzyszyć wewnętrzna radość i miłość, bo taka postawa odpowiada poezji sakralnej i pieśni Bożej, a nade wszystko wolności dzieci Bożych.

105. Słowa psalmu mogą być dla nas pomocą do łatwiejszej i żarliwszej modlitwy, zwłaszcza gdy składamy dzięki i wielbimy Boga w radosnym uniesieniu lub gdy wołamy do Niego pośród naszych utrapień. Ale niekiedy mogą powstać trudności, gdy na przykład psalm nie zwraca się bezpośrednio do Boga. Psalmista jest bowiem poetą i dlatego często zwraca się do ludu; szczególnie gdy wspomina dzieje Izraela lub kieruje swoje wezwania do innych, a nawet do nierozumnych stworzeń. Co więcej, każe przemawiać Bogu i ludziom, a nawet, jak w psalmie 2, nieprzyjaciołom Boga. Jasną więc jest rzeczą, że psalm nie jest modlitwą w tym samym znaczeniu co modlitwy ułożone przez Kościół. Ponadto psalmy są utworami poetyckimi i muzycznymi i zgodnie z tym ich charakterem nie muszą się koniecznie zwracać bezpośrednio do Boga, ale mają być śpiewane przed Jego obliczem. Poucza nas o tym św. Benedykt: "Rozważmy więc, jak mamy się zachować w obliczu Boga i aniołów, i niech przy śpiewie psalmów nasza myśl będzie zgodna z naszym głosem"2.

106. Przy śpiewie psalmów serce śpiewającego otwiera się na te uczucia, którymi są one przepełnione, każdy zgodnie ze swoim rodzajem literackim. A więc będzie to skarga lub wyraz ufności, dziękczynienie albo inne przeżycia, a egzegeci słusznie podkreślają te różnice.

107. Trzymając się sensu słów, ten, który śpiewa psalmy, zwraca uwagę na znaczenie tekstu dla życia ludzi wierzących.

Wiadomo, że każdy psalm powstał w określonych okolicznościach i do nich się odnoszą nagłówki umieszczone w psałterzu hebrajskim przed każdym psalmem. Niezależnie jednak od tych powiązań historycznych każdy psalm ma swój dosłowny sens, którego nawet i w naszych czasach nie należy pomijać. Pieśni te powstały na Wschodzie przed wieloma wiekami, dobrze jednak wyrażają cierpienia i nadzieje, nędzę i ufność ludzi wszystkich czasów i miejsc; opiewają wiarę w Boga, objawienie i odkupienie.

108. Psalmy odmawia się w Liturgii Godzin nie tyle we własnym imieniu, ile w imieniu całego Kościoła Chrystusowego, a nawet utożsamiając się z Chrystusem. Jeśli się o tym pamięta, wtedy nie będzie trudności, gdy nasze przeżycia wewnętrzne odbiegną od treści odmawianego psalmu. Gdy na przykład pełni smutku i bólu mamy odmawiać psalm wyrażający uczucia radości albo w chwilach pomyślnych psalm skargi. W modlitwie osobistej można tego uniknąć, wybierając psalm odpowiadający naszym uczuciom, ale Liturgia Godzin nie jest naszą modlitwą prywatną, bo nawet odmawiana samotnie, zawsze jest modlitwą w imieniu Kościoła w podanym przez niego układzie psalmów. A wtedy zawsze istnieje powód do radości lub smutku, bo i tu sprawdzają się słowa Apostoła: "Weselcie się z tymi, którzy się weselą, płaczcie z tymi, którzy płaczą" (Rz 12, 15). W ten sposób człowiek, słaby i zraniony w swej miłości własnej, zostaje uzdrowiony przez miłość, przez którą duch i słowa wypowiadanego psalmu odpowiadają sobie wzajemnie3.

109. Odmawiając psalmy w imieniu Kościoła, należy wniknąć w pełniejszy ich sens, a zwłaszcza w sens mesjański. Z tego przecież względu Kościół przyjął psałterz. To znaczenie mesjańskie ujawniło się w pełni w Nowym Testamencie, a sam Chrystus Pan jasno je wyraził, mówiąc do Apostołów: "Musi się wypełnić wszystko, co napisane jest o Mnie w Prawie Mojżesza, u Proroków i w Psalmach" (Łk 24, 44). Znamienny tego przykład znajdujemy u św. Mateusza; dotyczy on Mesjasza, Syna Dawida, a równocześnie Jego Pana4. W tym kontekście psalm 110(109) odnosi się do Mesjasza.

Tak samo postępowali Ojcowie Kościoła. Rozumieli oni i tłumaczyli psałterz jako proroctwo o Chrystusie i Kościele; z tych samych powodów wprowadzono psalmy do liturgii. Co prawda zdarzały się niekiedy zbyt wyszukane interpretacje, jednakże, ogólnie rzecz biorąc, zarówno Ojcowie Kościoła, jak i liturgia słusznie szukali w psalmach głosu Chrystusa wołającego do Ojca, lub Ojca przemawiającego do Syna. Rozpoznawali tam nawet głos Kościoła, apostołów i męczenników. Również i średniowiecze przyjmowało taką interpretację; świadczą o tym liczne kodeksy psałterza pochodzące z tego okresu. Już same nagłówki psalmów podawały odmawiającemu sens chrystologiczny. Ta interpretacja chrystologiczna nie ograniczała się tylko do psalmów uważanych za mesjańskie, ale się rozciągała także na wiele innych. W niektórych wypadkach jest to niewątpliwie akomodacja, przyjęta jednak przez tradycję Kościoła.

Zwłaszcza psalmy na dni świąteczne dobrano z takiego punktu widzenia; często podkreślają to antyfony zaczerpnięte z tych właśnie psalmów.

II. Antyfony oraz inne teksty pomagające do modlitewnego odmawiania psalmów

110. Nagłówki psalmów, modlitwy dodawane po każdym z nich, a zwłaszcza antyfony, bardzo się przyczyniły w dziejach tradycji łacińskiej do lepszego zrozumienia tych psalmów i przyswojenia ich sobie jako modlitwy chrześcijanina.

111. Psałterz Liturgii Godzin umieszcza przy każdym psalmie nagłówek podający jego treść oraz znaczenie dla życia chrześcijańskiego. Stanowi to wielki pożytek dla odmawiającego. Natomiast dla ułatwienia modlitwy w duchu nowego objawienia dodano także zdanie zaczerpnięte z Nowego Testamentu lub pism Ojców Kościoła, wskazujące na sens chrystologiczny tej modlitwy.

112. W Suplemencie podano modlitwy odnoszące się do każdego psalmu z osobna. Mają one pomagać w zrozumieniu psalmów w duchu chrześcijańskim. Można się nimi posługiwać dowolnie według dawnej tradycji: po odmówieniu psalmu i chwili skupienia wymieniona modlitwa zbiera jak gdyby i wypowiada uczucia ożywiające uczestników psalmodii.

113. Każdy psalm ma własną antyfonę. Należy ją odmawiać nawet wtedy, gdy Liturgię Godzin odprawia się bez śpiewu albo prywatnie. Antyfony bowiem pomagają do uwydatnienia rodzaju literackiego danego psalmu; czynią z psalmu osobistą modlitwę odmawiającego go; zwracają uwagę na jakieś zdanie, którego łatwo by się nie zauważyło; w różnych okolicznościach nadają temu czy innemu psalmowi szczególny charakter; pomagają zwłaszcza w interpretacji typologicznej lub odnoszącej się do danego święta, pod warunkiem jednak wykluczenia przesadnych akomodacji; wreszcie urozmaicają i uprzyjemniają odmawianie psalmów.

114. Antyfony psałterza tak zostały ułożone, aby mogły być przetłumaczone na różne języki narodowe, a także by można je było powtarzać po każdej strofie psalmu, stosownie do tego, co powiedziano w nr. 125. W Okresie Zwykłym podczas odprawiania Liturgii Godzin bez śpiewu można dowolnie zamiast antyfon stosować sentencje umieszczone pod nagłówkiem psalmu, o których mowa w nr. 111.

115. Psalmy dłuższe są w danej godzinie podzielone na części, z których każda ma osobną antyfonę. Wprowadza to pewne urozmaicenie, zwłaszcza przy odprawianiu ze śpiewem, i pomaga lepiej korzystać z bogatej treści psalmu. Można też odmawiać cały psalm w sposób ciągły, z zastosowaniem tylko pierwszej antyfony.

116. Psalmy Jutrzni i Nieszporów mają własne antyfony w Triduum Paschalne, dni w ciągu Oktawy Wielkanocy i Narodzenia Pańskiego, niedziele okresów: Adwentu, Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu i Okresu Wielkanocnego oraz dni od 17 do 24 grudnia.

117. Na uroczystości antyfony własne są podane do Godziny czytań, Jutrzni oraz do Modlitwy przedpołudniowej, południowej i popołudniowej i do Nieszporów. W razie ich braku antyfony bierze się z Tekstów wspólnych. W święta stosuje się tę samą zasadę do Godziny czytań, Jutrzni i Nieszporów.

118. We wspomnienia świętych zachowuje się ich własne antyfony, gdy takie mają (por. nr 235).

119. Antyfony do pieśni Zachariasza i pieśni Maryi bierze się z odpowiednich okresów, jeśli są podane. W przeciwnym wypadku - z psałterza na dany dzień. Na uroczystości i święta podano własne antyfony, a jeśli ich brakuje, należy się posłużyć antyfonami z Tekstów wspólnych. We wspomnienia świętych, które nie mają antyfon własnych, dobiera się je dowolnie albo z Tekstów wspólnych, albo z dnia bieżącego.

120. W Okresie Wielkanocnym do wszystkich antyfon dodaje się Alleluja, chyba że taka aklamacja nie zgadza się z treścią antyfony.

III. Sposób odmawiania psalmów

121. Różne mogą być sposoby odmawiania psalmów. Będzie to uzależnione od rodzaju literackiego psalmu i jego długości, od tego, czy jest odmawiany po łacinie czy w języku narodowym; od tego zwłaszcza, czy go odmawia jedna czy wiele osób, czy też liturgię odprawia się z udziałem wiernych. Trzeba bowiem, by uczestnicy lepiej odczuli duchowe piękno psalmów. Nie chodzi tu o długość modlitwy, lecz o dobór psalmów oraz ich zróżnicowanie jak też swoisty charakter każdego psalmu z osobna.

122. Zgodnie z różnymi sposobami potwierdzonymi tradycją lub doświadczeniem psalmy śpiewa się lub odmawia w sposób ciągły lub na przemian, dzieląc wiersze pomiędzy dwie strony chóru czy też grupy je wykonujące, albo też na sposób responsoryjny.

123. Przed każdym psalmem odmawia się antyfonę, jak to powiedziano w nr. 113-120, a po odmówieniu psalmu dodaje się odpowiednio do ustalonego zwyczaju Chwała Ojcu i Jak była na początku. Chwała Ojcu jest stosownym zakończeniem poleconym nam przez tradycję i nadaje modlitwom Starego Testamentu charakter pochwalny oraz chrystologiczny i trynitarny. Po psalmie według uznania powtarza się antyfonę.

124. W wypadku psalmów dłuższych psałterz podaje ich podział, zaznaczając przez to troistą strukturę psalmodii Godzin i równocześnie zachowując obiektywny sens danego psalmu. Wypada zatem przestrzegać tych podziałów, zwłaszcza w odmawianiu chórowym i po łacinie. Na końcu każdej z tych części dodaje się Chwała Ojcu.

Można się stosować do tego tradycyjnego sposobu odmawiania lub zrobić przerwę po każdej z tych części, albo odmówić cały psalm bez przerwy wraz z jego antyfoną.

125. Ponadto, gdy temu odpowiada rodzaj literacki psalmu, podano jego podział na strofy. Można więc, zwłaszcza kiedy psalm jest śpiewany w języku żywym, powtarzać antyfonę po każdej strofie. W tym wypadku Chwała Ojcu dodaje się tylko na zakończenie psalmu.

IV. Zasady układu psalmów w Liturgii Godzin

126. Psalmy rozłożono na cztery tygodnie. Niektóre zostały opuszczone. Inne psalmy, wyróżnione przez tradycję, powtarza się częściej, a w Jutrzni, Nieszporach oraz Modlitwie na zakończenie dnia umieszczono psalmy odpowiadające tym Godzinom5.

127. W Jutrzni i Nieszporach, które bardziej niż inne Godziny przeznaczone są do odprawiania z ludem, dobrano odpowiednie psalmy.

128. Przepisy normujące dobór psalmów w Modlitwie na zakończenie dnia podano w nr. 88.

129. W niedziele na Godzinę czytań i na Modlitwę w ciągu dnia przeznaczono psalmy, które zgodnie z tradycją najlepiej wyrażają misterium paschalne. W piątki zaś dobrano psalmy pokutne lub odnoszące się do Męki Pańskiej.

130. Na okres Adwentu, Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu oraz na Okres Wielkanocny przeznaczono psalmy 78(77), 105(104) i 106(105), ponieważ uwydatniają one w sposób szczególny dzieje zbawienia w Starym Testamencie jako zapowiedź tego, co się dokonało w Nowym.

131. W psałterzu pominięto psalmy 58(57), 83(82) i 109(108), tak zwane złorzeczące; opuszczono także kilka wierszy w niektórych psalmach, co zaznaczono w ich nagłówkach. Ma to zapobiec trudnościom natury psychologicznej: chociaż psalmy "złorzeczące" nie są obce pobożności Nowego Testamentu, czego przykład znajdujemy w Księdze Apokalipsy (6, 10), to przecież nie są one bynajmniej zachętą do złorzeczenia komukolwiek.

132. Psalmy zbyt długie, by mogły się zmieścić w jednej Godzinie, rozłożono na szereg dni w tej samej Godzinie. W ten sposób mogą one być odmawiane w całości przez tych, którzy zazwyczaj nie odmawiają innych Godzin. Tak np. psalm 119(118) rozłożono na 22 dni i umieszczono w Modlitwie w ciągu dnia, zachowując przy tym jego podział wewnętrzny. Postąpiono tak, ponieważ tradycja przeznacza ten psalm na Godziny dzienne.

133. Układ psałterza rozłożonego na cztery tygodnie powiązano z rokiem liturgicznym w sposób następujący: od pierwszego tygodnia psałterza, z pominięciem innych ewentualnie pozostających tygodni, rozpoczyna się 1 niedzielę Adwentu, 1 niedzielę Okresu Zwykłego, 1 niedzielę Wielkiego Postu i 1 Niedzielę Wielkanocną. W Okresie Zwykłym cykl psałterza pokrywa się z cyklem tygodni, a więc po Zesłaniu Ducha Świętego rozpoczyna się od tego tygodnia psałterza, który jest podany w części okresowej na początku odnośnego tygodnia zwykłego.

134. W uroczystości i święta, w czasie Triduum Paschalnego, w dni Oktawy Wielkanocy i Narodzenia Pańskiego Godzina czytań ma własne psalmy, dobrano je spośród psalmów przekazanych przez tradycję, a ich dostosowanie do danego dnia podkreśla zazwyczaj antyfona. To samo odnosi się do Modlitwy w ciągu dnia w niektóre święta Pańskie i w dni Oktawy Wielkanocy. Psalmy Jutrzni i pieśń bierze się z pierwszej niedzieli psałterza. Zgodnie ze starożytnym zwyczajem psalmy I Nieszporów uroczystości bierze się z grupy psalmów wielbiących (Laudate). II Nieszpory uroczystości oraz Nieszpory świąt mają własne psalmy i pieśń. W uroczystości, z wyjątkiem tych, o których mowa powyżej, jeśli nie wypadają w niedzielę, w Modlitwie w ciągu dnia psalmy dobiera się spośród tzw. psalmów gradualnych; w święta zaś odmawia się w tej Godzinie psalmy z dnia bieżącego.

135. W pozostałych wypadkach odmawia się psalmy z bieżącego dnia psałterza, wyjąwszy obchody, które mają własne antyfony lub psalmy.

V. Pieśni ze Starego i Nowego Testamentu

136. Zgodnie ze zwyczajem, między pierwszym i drugim psalmem Jutrzni umieszcza się pieśń ze Starego Testamentu. Oprócz zbioru tych pieśni przekazanego nam przez dawną tradycję rzymską oraz zbioru wprowadzonego do brewiarza przez św. Piusa X dodano w psałterzu jeszcze inne pieśni z różnych ksiąg Starego Testamentu, tak aby każdy dzień czterech tygodni miał swoją własną pieśń. W niedziele powtarza się na przemian dwie części pieśni Trzech młodzieńców.

137. W Nieszporach po dwóch psalmach umieszczono pieśń z Nowego Testamentu, wziętą z Listów lub Apokalipsy. Przewidziano siedem pieśni, po jednej na każdy dzień tygodnia. W niedziele okresu Wielkiego Postu zamiast pieśni z Alleluja wyjętej z Apokalipsy umieszczono pieśń z 1 Listu św. Piotra. W uroczystość Objawienia i święto Przemienienia Pańskiego odmawia się wskazaną tam pieśń z 1 Listu do Tymoteusza.

138. Pieśni z Ewangelii: Błogosławiony Pan, Bóg Izraela, Wielbi dusza moja Pana oraz Teraz, o Panie mają być otaczane taką samą czcią i godnością, z jaką słuchamy słów Ewangelii.

139. Zgodnie z tradycją psalmodia i czytania zachowują następującą kolejność: najpierw teksty ze Starego Testamentu, następnie pisma Apostoła, a na końcu Ewangelia.

VI. Czytanie Pisma świętego

a. Zasady ogólne

140. Zgodnie ze starożytną tradycją Pismo święte czyta się publicznie w czasie liturgii, nie tylko podczas sprawowania Eucharystii, lecz także w oficjum. Wierni powinni cenić sobie i poważać te czytania, bo nie pochodzą one z wyboru osobistego ani z przesadnych upodobań jednostek, lecz podaje je Kościół i są one ściśle powiązane z Misterium, które Oblubienica Chrystusa "odsłania z biegiem roku, począwszy od Wcielenia i Narodzenia aż do Wniebowstąpienia, do dnia Pięćdziesiątnicy oraz do oczekiwania błogosławionej nadziei i przyjścia Pana"6.

Ponadto w obrzędzie liturgicznym czytaniu Pisma świętego zawsze towarzyszy modlitwa. W ten sposób czytanie jest bardziej owocne, a modlitwa, zwłaszcza modlitwa psalmów, staje się bardziej głęboka i serdeczna.

141. Liturgia Godzin przewiduje dłuższe i krótsze czytania Pisma świętego.

142. W nr. 46 jest mowa o czytaniach dłuższych, które można stosować według uznania w Jutrzni i Nieszporach.

b. Układ czytań Pisma świętego w Godzinie czytań

143. Układ czytań Pisma świętego w Godzinie czytań bierze pod uwagę zarówno okresy liturgiczne, w jakich zgodnie ze zwyczajem uświęconym tradycją czyta się niektóre z ksiąg Pisma świętego, jak i układ czytań w Mszy św. Liturgia Godzin wiąże się więc z Mszą św. w ten sposób, że te dwa układy czytań wzajemnie się uzupełniają, by dawać pełny obraz historii zbawienia.

144. Z wyjątkiem tego, co powiedziano w nr. 73, w Liturgii Godzin nie czyta się Ewangelii, bo jest ona czytana w całości co roku podczas Mszy św.

145. Przewidziano podwójny cykl czytań Pisma świętego. Pierwszy z nich, umieszczony w Liturgii Godzin, rozciąga się na cały rok. Drugi znajduje się w Suplemencie i można go używać dowolnie; obejmuje on dwa lata, podobnie jak czytania w Mszy św. w dni powszednie Okresu Zwykłego.

146. Dwuletni cykl czytań w Liturgii Godzin tak ułożono, by co roku czytano prawie wszystkie księgi Pisma świętego, a teksty dłuższe i trudniejsze, które nie znajdują miejsca w Mszy św., mogły być czytane w oficjum. Nowy Testament czyta się w całości każdego roku po części w Liturgii Godzin, po części zaś w Mszy św. Natomiast ze Starego Testamentu wybrano tylko takie teksty, które mają większe znaczenie dla zrozumienia dziejów zbawienia i dla ożywienia pobożności.

Uzgodnienie czytań Liturgii Godzin z czytaniami Mszy św. wymaga jednak, by ta sama księga występowała na przemian co drugi rok: raz w Mszy św., a raz w Liturgii Godzin, lub przynajmniej w pewnym czasowym odstępie, jeśli w ciągu tego samego roku czyta się ją i tu, i tam. W przeciwnym bowiem razie jednakowe teksty mogłyby się powtarzać w tym samym dniu, a gdyby te same księgi czytano w tych samych okresach, to teksty mniej ważne przypadałyby Liturgii Godzin i mógłby być naruszony porządek czytań.

147. Zgodnie z ustaloną tradycją w okresie Adwentu czyta się teksty wyjęte z Księgi Izajasza, zmieniając je na przemian co drugi rok. Dołączono tu także Księgę Rut i niektóre proroctwa z Księgi Micheasza. Osobne czytania przeznaczono na dni od 17 do 24 grudnia, a więc w 3 tygodniu Adwentu opuszcza się teksty przypadające w tym tygodniu po dniu 17 grudnia.

148. W roku I od dnia 29 grudnia do 5 stycznia czyta się List do Kolosan, przedstawiający Wcielenie Pana i Jego miejsce w dziejach zbawienia; natomiast w roku II czyta się Pieśń nad pieśniami, zapowiadającą połączenie się Boga z człowiekiem w Chrystusie: "Bóg Ojciec wyprawił gody swojemu Synowi wtedy, gdy w łonie Dziewicy złączył Go z ludzką naturą, a Bóg istniejący przed wiekami zechciał stać się człowiekiem przy końcu wieków"7.

149. Od dnia 7 stycznia do soboty po Objawieniu Pańskim czyta się teksty eschatologiczne wyjęte z rozdziałów 60-66 Izajasza oraz z Barucha, a pomija się te czytania, na które w danym roku nie ma już miejsca.

150. W okresie Wielkiego Postu czyta się w I roku wyjątki z Księgi Powtórzonego Prawa oraz z Listu do Hebrajczyków. W roku II czyta się wyjątki z Księgi Wyjścia, Kapłańskiej i Liczb, dające obraz dziejów zbawienia. List zaś do Hebrajczyków wykłada Stare Przymierze w świetle tajemnicy paschalnej Chrystusa. W Wielki Piątek czyta się wyjątek z tego samego Listu odnoszący się do ofiary Chrystusa (9, 11-28), a w Wielką Sobotę - o spoczynku Pana (4, 1-13). W pozostałe dni Wielkiego Tygodnia przypadają w roku I trzecia i czwarta pieśń Sługi Pańskiego, wyjęte z proroctwa Izajasza, oraz wyjątki z Księgi Lamentacji. W roku II czyta się proroka Jeremiasza, który jest typem cierpiącego Chrystusa.

151. W Okresie Wielkanocnym, wyjąwszy 1 i 2 Niedzielę Wielkanocną oraz uroczystości Wniebowstąpienia i Zesłania Ducha Świętego, czyta się zgodnie z tradycją: w I roku 1 List św. Piotra, Apokalipsę oraz Listy św. Jana Apostoła; w roku II - Dzieje Apostolskie.

152. Od poniedziałku po niedzieli Chrztu Pańskiego aż do Wielkiego Postu, oraz od poniedziałku po Zesłaniu Ducha Świętego aż do Adwentu umieszcza się cykl 34 tygodni Okresu Zwykłego.

Ten cykl przerywa się w okresie od Środy Popielcowej do Zesłania Ducha Świętego. W poniedziałek po Zesłaniu Ducha Świętego podejmuje się czytania Okresu Zwykłego od tego tygodnia, który następuje po tygodniu przerwanym okresem Wielkiego Postu, przy czym opuszcza się czytanie przeznaczone na niedzielę danego tygodnia.

W latach, które liczą tylko 33 tygodnie Okresu Zwykłego, opuszcza się tydzień przypadający bezpośrednio po Zesłaniu Ducha Świętego, tak aby nie opuszczano czytań ostatnich tygodni, które dotyczą czasów eschatologicznych.

Układ ksiąg Starego Testamentu uwzględnia dzieje zbawienia: Bóg się objawia w historii ludu, prowadzi go i oświeca. Dlatego czyta się proroków wraz z księgami historycznymi, biorąc pod uwagę czasy, w których żyli i nauczali. Tak więc w roku I bierze się czytania z ksiąg historycznych i mowy proroków, począwszy od Księgi Jozuego aż do czasów niewoli babilońskiej włącznie. W roku II, po Księdze Rodzaju, którą się czyta przed Wielkim Postem, następują księgi dotyczące dziejów zbawienia od powrotu z niewoli aż do czasów machabejskich. Ponadto w tym roku czyta się również proroków późniejszych, księgi mądrościowe oraz opowiadania przytoczone w Księgach Estery, Tobiasza i Judyty.

Listy Apostolskie, których nie czyta się w okresach specjalnych, rozłożono w ciągu roku, uwzględniając tak cykl czytań mszalnych, jak i porządek chronologiczny, w którym zostały napisane.

153. Układ czytań rozłożonych na jeden rok podano tak, aby wybrane teksty Pisma świętego dopełniały zawsze dwuroczny cykl czytań mszalnych.

154. Uroczystości i święta mają własne czytania; gdy ich brak, bierze się je z Tekstów wspólnych o świętych.

155. Poszczególne czytania stanowią, ogólnie rzecz biorąc, pewną całość. Dla uniknięcia czytań zbyt długich, co się często wiąże z rodzajem literackim danej księgi, opuszcza się czasami niektóre wiersze, co zawsze jest zaznaczone. Poleca się jednak czytanie takiego tekstu w całości z wydania przyjętego i zatwierdzonego.

c. Czytania krótkie

156. Czytania krótkie, których znaczenie w Liturgii Godzin omówiono w nr. 45, dobrano tak, by uwydatniały one jasno jakąś myśl lub pouczenie. Uwzględniono także ich zróżnicowanie.

157. Dla każdego z czterech tygodni przewidziano w psałterzu odrębny zestaw czytań krótkich w Okresie Zwykłym w ten sposób, by się nie powtarzały. Podobne zestawy mają tygodnie Adwentu oraz okresy Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu i Wielkanocny. Uroczystości, święta i niektóre wspomnienia mają czytania własne, podobnie jak i Modlitwa na zakończenie dnia na cały tydzień.

158. W doborze czytań krótkich trzymano się następujących zasad:

a) zgodnie z tradycją nie bierze się czytań z Ewangelii;

b) w miarę możności zachowano charakter niedzieli oraz piątku, a także poszczególnych Godzin;

c) w Nieszporach czytania następują po pieśni wyjętej z Nowego Testamentu, dlatego dobiera się je także z Nowego Testamentu.

VII. Czytania z pism Ojców Kościoła i autorów kościelnych

159. W Godzinie czytań, zgodnie z tradycją Kościoła rzymskiego, po czytaniu z Pisma świętego umieszczono czytanie wyjęte z dzieł Ojców Kościoła lub autorów kościelnych wraz z jego responsorium; opuszcza się je, gdy przypada czytanie hagiograficzne.

160. Czytania, o których mowa, są wyjęte z pism Ojców i Doktorów Kościoła oraz innych autorów kościelnych tak Kościoła wschodniego, jak i zachodniego; pierwszeństwo jednak przyznano Ojcom, gdyż cieszą się oni szczególną powagą w Kościele.

161. Oprócz czytań na każdy dzień, zamieszczonych w Liturgii Godzin, inny, większy dobór czytań podano w Lekcjonarzu z czytaniami patrystycznymi, aby odmawiającym oficjum bardziej jeszcze udostępnić bogatą tradycję Kościoła. Można się więc dowolnie posługiwać drugim czytaniem albo z Liturgii Godzin, albo z lekcjonarza, o którym mowa.

162. Konferencje Episkopatów mogą przygotować także inne teksty, odpowiadające tradycji i mentalności ich krajów8, i polecić, by je włączono jako dodatek do Lekcjonarza z czytaniami patrystycznymi. Wspomniane teksty należy wybrać z dzieł pisarzy katolickich wyróżniających się doktryną i świętością życia.

163. Czytania mają przede wszystkim wprowadzać w rozważanie słowa Bożego, które Kościół podaje w swojej tradycji. Kościół uważa bowiem za niezbędne wyjaśniać wiernym słowo Boże w sposób autorytatywny, "aby interpretacja proroków i Apostołów odbywała się w duchu kościelnym i katolickim"9.

164. Trwałe obcowanie z tekstami przekazanymi przez tradycję Kościoła powszechnego wprowadza czytającego w coraz głębsze zrozumienie i żywe umiłowanie Pisma świętego. Dzieła Ojców Kościoła są bowiem wymownym świadectwem rozważania poprzez wieki Pisma świętego przez Kościół, który jako Oblubienica Słowa Wcielonego, "wierna dążeniom i duchowi swego Oblubieńca i Boga"10, wytrwale nabywa coraz większej znajomości Ksiąg świętych.

165. Czytania patrystyczne dają wiernym możność wniknięcia w znaczenie okresów i świąt liturgicznych.

Otwierają im bowiem dostęp do nieocenionych skarbów duchowych stanowiących spuściznę Kościoła, a równocześnie podbudowują duchowość chrześcijańską i ożywiają pobożność wiernych. Ci zaś, którzy głoszą słowo Boże, otrzymują co dzień znamienne przykłady jego przepowiadania.

VIII. Czytania hagiograficzne

166. Termin "czytanie hagiograficzne" oznacza albo tekst jakiegoś Ojca Kościoła lub pisarza kościelnego, dotyczący świętego, którego pamięć obchodzi się w liturgii, albo tekst zaczerpnięty z pism tego świętego, albo też jego życiorys.

167. Żywoty świętych należy uzgodnić z prawdą historyczną11 i mieć na uwadze istotną korzyść duchową czytających lub słuchających tego rodzaju tekstów. Trzeba się wystrzegać zwłaszcza wszystkiego, co może jedynie zadziwić. Należy uwydatnić duchowość właściwą danemu świętemu w sposób odpowiadający wymaganiom współczesnym oraz podkreślić jego znaczenie w życiu i duchowości Kościoła.

168. Przed każdym czytaniem umieszczono krótką notatkę biograficzną podającą w streszczeniu życiorys i dane historyczne dotyczące świętego. Nie jest ona przeznaczona do głośnego odczytywania przy odprawianiu oficjum.

IX. Responsoria

169. W Godzinie czytań po tekstach z Pisma świętego umieszczono responsorium wybrane z bogatego zbioru przekazanego nam przez tradycję lub nowo ułożone. Ma ono dopomóc w zrozumieniu czytania, powiązać je z całością dziejów zbawienia. Stanowi również przejście ze Starego do Nowego Testamentu, zamienia czytanie w modlitwę i kontemplację, wreszcie ożywia czytanie pięknem poezji.

170. Drugie czytanie także ma odpowiadające mu responsorium, jednak nie jest ono tak ściśle powiązane z tekstem i bardziej sprzyja swobodnej medytacji.

171. Responsoria oraz ich części, powtarzające się nawet przy odmawianiu prywatnym, mają więc swoje znaczenie. Powtarzającą się część responsorium można ominąć, jeżeli nie jest ono śpiewane, chyba że sama treść domaga się tego powtórzenia.

172. Podobnie, choć nieco prościej, krótkie responsoria Jutrzni i Nieszporów oraz Modlitwy na zakończenie dnia, o których mowa wyżej (nr 49 i 89), a także werset w Modlitwie przedpołudniowej, południowej i popołudniowej są jakby echem krótkiego czytania tych Godzin. Stanowią one swoistą aklamację, dzięki której słowo Boże głębiej przenika do ducha słuchającego lub czytającego te teksty.

X. Hymny i pieśni niebiblijne

173. Od bardzo dawna hymny miały swoje miejsce w oficjum i nadal je zachowują12. Dzięki właściwościom lirycznym przeznaczeniem ich jest uwielbienie Boga, ponadto nadają one liturgii charakter wspólnotowy. Hymny, bardziej niż inne części oficjum, od razu ukazują charakter poszczególnych Godzin i obchodów oraz pobudzają wiernych do pobożnego uczestnictwa w liturgii. Skuteczność hymnów zwiększa ich literackie piękno. Ponadto hymny stanowią w oficjum główny element poetycki pochodzący z twórczości Kościoła.

174. Zgodnie z tradycją hymn kończy się doksologią zwróconą zwykłe do tej Osoby Boskiej, do której hymn się odnosi.

175. Dla urozmaicenia oficjum wprowadzono w Okresie Zwykłym dwojaki zestaw hymnów we wszystkich Godzinach. Stosuje się go na przemian co drugi tydzień.

176. W Godzinie czytań także przewidziano podwójny cykl hymnów, w zależności od tego, czy tę Godzinę odmawia się w nocy czy w dzień.

177. Nowe hymny można śpiewać według melodii tradycyjnych, jeżeli odpowiadają one rytmice danego hymnu.

178. Konferencje Episkopatów mogą odpowiednio przystosować hymny łacińskie do właściwego języka narodowego, jak również wprowadzać inne jeszcze, nowe hymny13, gdy liturgię odprawia się w języku żywym, pod warunkiem jednak, że odpowiadać będą danej Godzinie, okresowi lub świętu. Nie wolno jednak wprowadzać pieśni bezwartościowych pod względem artystycznym i niezgodnych z szacunkiem należnym liturgii.

XI. Prośby, Modlitwa Pańska i modlitwa końcowa

a. Prośby w Jutrzni i Nieszporach

179. Celem Liturgii Godzin jest uwielbienie Boga, ale tradycja zarówno żydowska, jak i chrześcijańska nie oddziela próśb od uwielbienia, a często z niego wyprowadza modlitwy błagalne. Już apostoł Paweł zaleca, "by prośby, modlitwy, wspólne błagania, dziękczynienia odprawiane były za wszystkich ludzi: za królów i za wszystkich sprawujących władzę, abyśmy mogli prowadzić życie ciche i spokojne z całą pobożnością i godnością. Jest to bowiem dobre i miłe w oczach Zbawiciela naszego, Boga, który pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy" (1 Tm 2, 1-4). To polecenie Ojcowie Kościoła tłumaczyli często w takim znaczeniu, że powinno się zanosić prośby do Boga rano i wieczorem14.

180. W Mszy św. w obrządku rzymskim przywrócono modlitwę powszechną wiernych. Przewidziano ją również w Nieszporach, ale na inny sposób, o czym będzie mowa niżej.

181. Zawsze także istniał zwyczaj, by przy modlitwie porannej polecać Bogu zaczynający się dzień; dlatego i w Jutrzni umieszczono tego rodzaju prośby.

182. Nazwa "prośby" stosuje się zarówno do modlitw błagalnych w Nieszporach, jak i do wezwań znajdujących się w Jutrzni, które mają na celu powierzenie Bogu nowego dnia.

183. Aby lepiej wyrazić liczne potrzeby Kościoła i ludzi, w zależności od ich stanu, ugrupowań, osób, warunków i czasu, podano różne prośby na poszczególne dni psałterza Okresu Zwykłego, na uprzywilejowane okresy roku liturgicznego, a także na niektóre dni świąteczne.

184. Konferencje Episkopatów mają prawo odpowiedniego przystosowania próśb zawartych w Liturgii Godzin oraz zatwierdzania innych tego rodzaju tekstów15 z zachowaniem norm podanych niżej.

185. Podobnie jak w Modlitwie Pańskiej, także z prośbami należy łączyć uwielbienie Boga, czyli wyznawanie Jego chwały, lub przypominać dzieje zbawienia.

186. Ostatnia prośba w Nieszporach jest zawsze za zmarłych.

187. Liturgia Godzin jest przede wszystkim modlitwą Kościoła za cały Kościół i za zbawienie świata16; należy więc w prośbach na pierwszym miejscu uwzględniać intencje powszechne, to znaczy za Kościół i różne jego stany, za władzę świecką, za ubogich, chorych i pogrążonych w smutku, za potrzeby całego świata, jego pokój i tym podobne.

188. W Jutrzni i Nieszporach można dodawać do tych intencji także prośby wynikające ze szczególnych okoliczności.

189. Układ tych próśb pozwala je stosować zarówno w odprawianiu z udziałem wiernych, jak i w mniejszej grupie, a także w prywatnym odmawianiu oficjum.

190. Przy odprawianiu z ludem lub we wspólnocie kapłan albo przewodniczący poprzedza prośby krótkim wezwaniem, w którym podaje rodzaj odpowiedzi, jaką wierni powtarzają w sposób niezmienny po każdej prośbie.

191. Prośby kieruje się do Boga, można więc ich używać tak przy odprawianiu wspólnotowym, jak i odmawianiu prywatnym.

192. Każda prośba dzieli się na dwie części, z których druga może być używana jako odpowiedź zmienna na poszczególne prośby.

193. Różne są sposoby wygłaszania próśb, np. kapłan lub przewodniczący wypowiada obie części prośby, a uczestnicy albo natychmiast, albo po chwili milczenia wygłaszają aklamację; albo kapłan lub przewodniczący wypowiada pierwszą część prośby, a uczestnicy drugą.

b. Modlitwa Pańska

194. W Jutrzni i Nieszporach, które są Godzinami najbardziej nadającymi się do odprawiania z wiernymi, odmawia się od razu po prośbach, zgodnie z tradycją, Modlitwę Pańską, znajdującą tu miejsce właściwe jej godności.

195. Odtąd więc Modlitwę Pańską odmawia się trzy razy w ciągu dnia: w Mszy św., w Jutrzni i w Nieszporach.

196. Ojcze nasz odmawiają wszyscy razem. Można je poprzedzić krótkim wprowadzeniem.

c. Modlitwa końcowa

197. Na zakończenie każdej Godziny i jako jej dopełnienie odmawia się odpowiednią modlitwę. W odprawianiu publicznym i z udziałem wiernych odmawia ją, zgodnie z tradycją, kapłan lub diakon17.

198. W Godzinie czytań modlitwa ta jest z zasady modlitwą z Mszy św. danego dnia. W Modlitwie na zakończenie dnia bierze się ją z psałterza.

199. W niedziele, w okresie Adwentu, Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu i Wielkanocnym oraz w uroczystości, święta i wspomnienia modlitwę Jutrzni i Nieszporów bierze się z danych okresów lub dni świątecznych. W dni powszednie Okresu Zwykłego odmawia się modlitwę podaną w psałterzu. Odpowiada ona charakterowi tych Godzin.

200. W Modlitwie w ciągu dnia (tzn. przedpołudniowej, południowej oraz popołudniowej) modlitwę końcową w niedziele i dni powszednie okresów: Adwentu, Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu i Wielkanocnego, a także w uroczystości i święta bierze się z odpowiednich Tekstów własnych. W inne dni odmawia się modlitwy, które wyrażają charakter każdej Godziny i podane są w psałterzu.

XII. Święte milczenie

201. Ponieważ zawsze w czasie czynności liturgicznych należy czuwać, aby "w odpowiednim czasie zachować także pełne czci milczenie"18, przy odprawianiu Liturgii Godzin należy przewidzieć chwile milczenia.

202. Można więc roztropnie i zależnie od okoliczności przerywać oficjum chwilami ciszy i skupienia, aby dać możność wsłuchania się w glos Ducha Świętego przemawiającego do serca, a także by osobistą modlitwę ściślej złączyć ze słowem Bożym i z oficjalną modlitwą Kościoła. Można tak czynić po każdym psalmie i odmówieniu jego antyfony, idąc w tym za wzorem naszych przodków, a zwłaszcza wtedy, gdy po chwili milczenia odmawia się modlitwę odpowiadającą danemu psalmowi (por. nr 112). Można również owo milczenie zachować po czytaniach krótkich lub długich, przed lub po responsorium.

Należy się jednak wystrzegać tego rodzaju chwil milczenia, które zniekształcałyby strukturę oficjum albo nużyły i męczyły uczestników.

203. W odmawianiu prywatnym można się dowolnie zatrzymać dłużej przy zdaniach pobudzających pobożność osobistą. Oficjum nie traci przez to charakteru modlitwy publicznej Kościoła.

[Przypisy – tyt. red.]

1 KL 90.

2 Reguła monastyczna, rozdz. 19.

3 Por. tamże.

4 Mt 22, 44nn.

5 KL 91.

6 KL 102.

7 Św. Grzegorz W., Homilia 38 in Evangelia (Homilia 38 do Ewangelii): PL 76, 1283.

8 Por. KL 38.

9 Św. Wincenty z Lerynu, Commonitorium, 2: PL 50, 640 (Księga pouczeń, tłum. J. Stahr., POK 8).

10 Św. Bernard, Sermo 3 in vigilia Nativitatis (Kazanie 3 w wigilię Bożego Narodzenia), 1: PL 183 (wyd. 1879), 94.

11 Por. KL 92 c.

12 Por. KL 93.

13 Por. tamże, 38.

14 Na przykład św. Jan Chryzostom w homilii 6 na temat 1 Listu do Tymoteusza: PG 62, 530.

15 KL 51.

16 Por. tamże, 83 i 89.

17 Por. niżej, nr 256.

18 KL 30.